"Muốn ổn định thì Iran phải rút quân"
Chiến dịch quân sự đang diễn ra ở Idlib – do quân đội Syria dẫn đầu và Nga hỗ trợ - có lẽ là chiến dịch quân sự lớn đầu tiên mà các nhóm phiến quân ủng hộ Iran không tham gia. Các đơn vị tấn công chủ lực của quân chính phủ là những lực lượng ủng hộ Nga trong lòng quân đội Syria, như sư đoàn Tiger Forces hay Quân đoàn tấn công tình nguyện số 5.
Sự vắng mặt của lực lượng ủng hộ Iran tại vùng chiến sự ở Idlib đã làm dấy lên nhiều nghi ngờ mới xung quanh những tranh cãi giữa Nga và Iran tại Syria.
Chẳng hạn, tờ Asharq al-Awsat đề cập tới một lời đề nghị mà Mỹ và Israel có thể đưa ra cho Nga và Syria, như nới lỏng các biện pháp trừng phạt và công nhận chính quyền Bashar al-Assad để đổi lấy việc quân đội Iran phải rời khỏi Syria.
Nasr al-Hariri - người đứng đầu Ủy ban Đàm phán tối cao Syria - cho rằng mặc dù Nga hợp tác với Iran trong việc hỗ trợ chính quyền Assad nhưng Moscow nhận thấy rằng hai đối tác của họ - Iran và Assad – cũng chính là những gánh nặng của mình, nhất là trong bối cảnh Mỹ đang áp đặt các biện pháp trừng phạt lên Nga.
Theo ông Nasr al-Hariri, cách duy nhất để duy trì an ninh, sự ổn định và giải pháp chính trị ở Syria là Iran phải rút quân.
Các quan chức Nga bác bỏ những nhận định này, và Syria cũng vậy. Butrus al-Marjan, chủ tịch Ủy ban Quốc tế của Quốc hội Syria, khẳng định trên tờ Izvestia (Nga) rằng ông sẽ không từ chối sự hỗ trợ quân sự từ Iran hay yêu cầu Tehran rút quân khỏi Syria, ngay cả khi Mỹ đồng ý nới lỏng các biện pháp trừng phạt.
Moscow cũng muốn Iran giảm bớt sự hiện diện quân sự tại Syria, mặc dù họ biết rằng quá trình này sẽ kéo dài và cần nhiều nỗ lực. Bên cạnh đó, Nga thừa biết Iran đã "cắm rễ" rất sâu trong quân đội và bộ máy an ninh của Syria.
Nếu cấu trúc mà Iran tạo dựng ở Syria không được thay thế bằng một cấu trúc tương đương những lực lượng ủng hộ Nga thì hiệu quả tác chiến của quân đội Syria sẽ bị suy giảm nghiêm trọng.
Để loại bỏ sự ảnh hưởng của Iran trong các cấu trúc quân đội thì Syria cần phải tiến hành cải tổ: Đầu tiên là bổ sung các nhóm chiến binh ủng hộ chính quyền Assad; Tiếp đó, bộ máy điều hành và quản lý nhân sự nên được cập nhật để đáp ứng các yêu cầu hiện nay.
Tuy nhiên, Iran hiện vẫn là bên duy nhất có thể kết hợp hiệu quả lực lượng phiến quân với các sư đoàn quân đội thông thường. Do đó, Tehran thậm chí đang tạo nên nhiều trở ngại hơn cho những bên đang muốn tách các lực lượng ủy nhiệm của họ ra khỏi quân đội chính phủ Syria.
Bài toán khó với Moscow
Không thể hạn chế tối thiểu tầm ảnh hưởng của Tehran trong một sớm một chiều, nhưng về lâu dài, Moscow cần nắm bắt các sáng kiến cải cách dành cho hệ thống quân đội và an ninh của Syria, đồng thời thúc đẩy kế hoạch của mình.
Song, Nga sẽ phải đối mặt với những thử thách nghiêm trọng nếu làm điều đó. Chỉ có 2 cấu trúc vũ trang trong quân đội Syria hiện nay có thể xem là phe ủng hộ Nga, hoặc có thể trở thành chỗ dựa vững chắc của Moscow trong cuộc xung đột này, đó là lực lượng Tiger Force và Quân đoàn tấn công số 5.
Tiger Force là lực lượng hiệu quả nhất trong quân đội Syria hiện nay. Với sự hỗ trợ của Nga, họ đã thay thế Sư đoàn thiết giáp số 4 (phe Iran) và Hezbollah (Lebanon) trở thành đội hình tấn công chủ lực.
Tiger Force đã trở thành lực lượng tác chiến chủ lực của Syria.
Cơ quan tình báo không quân Syria ban đầu xây dựng Tiger Force là lực lượng đặc nhiệm. Thế nhưng họ đã trở thành đơn vị tấn công đặc biệt của quân đội Syria sau khi được tăng cường vũ khí hạng nặng.
Nga đã có những đóng góp đáng kể trong tiến trình này. Về cơ bản, Tiger Force bao gồm 2 lữ đoàn với 24 nhóm tác chiến có liên kết tương đối lỏng lẻo, hầu hết có sức mạnh ở mức giữa đại đội và tiểu đoàn.
Mặc dù các đơn vị tấn công của Tiger Force chỉ có xấp xỉ 4.000 lính bộ binh, thêm một số lượng chưa xác định lính pháo binh và thiết giáp nhưng tổng số thành viên của họ lại có vẻ cao hơn nhiều.
Trong khi đó, Quân đoàn tấn công số 5, bất chấp những kỳ vọng cao mà quân đội Nga đã đặt ra, lại vẫn chưa thể trở thành một cấu trúc quân đội trọn vẹn. Lực lượng này gồm 25.000 binh sĩ và 8 lữ đoàn.
Thành viên đều là những chiến binh đến từ các nhóm phiến quân đã giải thể hoặc là các phiến quân liên kết – tức là họ vẫn hoạt động độc lập và không chính thức thuộc quyền quản lý của Quân đoàn số 5, nhưng được vũ trang và hành động dưới quyền chỉ huy của Quân đoàn này.
Quân đoàn số 5 tỏ ra yếu thế hơn và kém hiệu quả hơn Tiger Force. Trao đổi với tờ Al-Monitor, một nguồn tin quân sự của Nga cho biết trong chiến dịch đang diễn ra ở Idlib, chỉ huy Tiger Force Hassan đã phàn nàn với phía Nga về năng lực chiến đấu thấp của Quân đoàn 5.
Quân đoàn tấn công số 5 của Syria
Quân đoàn 5 hiện bao gồm lữ đoàn Baath, cùng các binh sĩ đến từ lữ đoàn Desert Hawk và Sea Commando. Một số công ty quân sự tư nhân của Syria đã giải thể vào năm 2017 và sau đó thành viên của họ gia nhập vào quân đoàn này.
Lữ đoàn Al-Quds từ Palestine và ISIS Hunter (đơn vị vũ trang của người Cơ đốc giáo Syria) – cũng đang nằm dưới quyền chỉ huy của Quân đoàn 5, nhưng họ không được công nhận là thành viên chính thức.
Lữ đoàn số 8 của Quân đoàn 5 hiện bao gồm các phiến quân đến từ phía nam – những người đã chấp nhận các điều kiện hòa giải với quân chính phủ. Có khả năng một lữ đoàn tương tự như vậy sẽ được thành lập tại tỉnh Suwayda trong thời gian tới.
Nga đang tiến hành chương trình phát triển nhiều mặt đối với Tiger Force và Quân đoàn 5. Tuy nhiên, cơ quan tình báo không quân Syria hiện vẫn đang chịu ảnh hưởng của Iran. Do đó, những lực lượng này không thể được xem là hình mẫu cho chương trình cải tổ, hay trở thành nền tảng cho quân đội Syria trong tương lai, ít nhất là theo quan điểm của Nga.
Trong khi đó, so với Moscow, Tehran đang đưa ra một viễn cảnh cải tổ mạch lạc hơn dành cho các lực lượng vũ trang Syria. Iran ủng hộ việc xây dựng các đội hình quân sự mới hoặc mở rộng các sư đoàn quân sự hiện có bằng cách kết hợp với các nhóm lực lượng không chính quy.
Chẳng hạn, Sư đoàn thiết giáp tinh nhuệ số 4 của Thiếu tướng Maher Al-Assad (em trai tổng thống Bashar Al- Assad) đang dần sáp nhập với các nhóm chiến binh dòng Shiite ở cả Syria và Iraq. Những nhóm này sẽ trở thành các tiểu đoàn trực thuộc sư đoàn này và các chiến binh dòng Shiite sẽ trở thành nhân sự chính thức của họ.
Các nhánh khác như Liwa al-Imam al-Hussein của Iraq hay Harakat Hezbollah al-Nujaba và Sayf al-Mahdi của Syria đều đã sáp nhập với sư đoàn này.
Sư đoàn số 4 cạnh tranh với Sư đoàn số 5 trong việc tuyển chọn các phiến quân vũ trang đồng ý hòa giải.
Iran còn mở rộng tầm ảnh hưởng của mình trong Lực lượng Vệ binh Cộng hòa Syria. Chẳng hạn, một thành phần trong lữ đoàn số 105 của lực lượng này là Liwa Abu al-Fadl al-Abbas – nhóm chiến binh dòng Shiite đến từ Iraq.
Một bộ phận khác của Lực lượng Vệ binh Cộng hòa Syria là Sư đoàn 30, bao gồm nhiều nhóm tác chiến khác nhau, trong đó có một nhóm gọi là Lực lượng Phòng vệ Địa phương (do Iran thành lập ở Aleppo).
Tuy nhiên, Nga vẫn có cơ hội triển khai kế hoạch thay thế. Mặc dù Iran đang có kế hoạch xây dựng "Praetorian Guard" – kết hợp Lực lượng Vệ binh Cộng hòa Syria và Sư đoàn thiết giáp số 4 – nhưng họ không có khả năng tiến hành những cải cách như vậy trên toàn bộ quân đội Syria.
Điều này mang lại cho Nga cơ hội xây dựng các cấu trúc chỉ huy hoạt động cấp sư đoàn trong khu vực.