Một buổi tối mùa xuân 2016, Elon Musk rảo bước xuyên qua hàng nghìn công nhân đang làm việc tại nhà máy lắp ráp ô tô của ông tại Fremont, California. Cùng đi với CEO Tesla là một kiều nữ tóc nâu, cô mặc trên mình bộ váy dự tiệc lộng lẫy cùng đôi giày cao gót đắt tiền vang lên tiếng lộp cộp đặc trưng theo mỗi bước chân trên sàn nhà máy trắng bóng láng.
Một công nhân lắp ráp đang đầu tắt mặt tối với công việc của mình quay sang nhìn cặp đôi khoác tay nhau bước vào phòng họp không giấu nổi ánh mắt đầy bối rối, như thể trang phục của họ không thuộc về nơi này vậy. Họ cùng nhau ăn tối trong phòng làm việc.
Nhà máy Fremont -một trong những cơ sở sản xuất ô tô hiện đại nhất hành tinh với hơn 10.000 công nhân viên - có diện tích gần 500.000m2 và là nơi Tesla lắp ráp toàn bộ xe hơi điện của mình. Đây đồng thời cũng là tâm điểm cho mọi nguồn cơn xoay quanh những lùm xùm gần đây về vị CEO lắm tài nhiều tật Elon Musk.
Đối với Musk, Tesla từ lâu đã trở thành vương quốc của riêng ông, nơi ranh giới giữa tư gia và chốn làm việc gần như đã bị xóa mờ. “Elon cứ tự nhiên làm bất cứ thứ gì ông ấy thích, bất cứ khi nào ông ấy muốn thôi”, một nhân viên chứng kiến toàn bộ buổi “hẹn hò” cho biết trong phỏng vấn với Business Insider. Tesla sau đó đã phủ nhận đây là cuộc hẹn hò, cho biết chỉ là một bữa tối thuần túy với đối tác làm ăn.
Ở tuổi 47, CEO Elon Musk đã gặt hái được không ít thành công khi lèo lái Tesla ngạo nghễ đương đầu với vô số những hoài nghi và dị nghị, đưa khái niệm xe ô tô chạy điện từ giấc mơ trở thành hiện thực bằng ý chí, nghị lực, lòng gan dạ và đôi chút gì đó sự cứng đầu của một người dám nghĩ dám làm. Tính cách và nghị lực của Elon đã lan tỏa tới rất nhiều nhân viên của ông - những người đã so sánh vị CEO của mình như một thứ thuốc gây nghiện vậy:
“Điều tôi thích nhất ở công việc của mình là biến một điều tưởng chừng như không thể thành hoàn toàn khả thi”, Marco Batra - một nhân viên cộm cán đồng thời là Trưởng bộ phận bán hàng toàn cầu của Tesla cho biết.
Nhân viên của Tesla tin vào nhiệm vụ công ty theo đuổi: Làm ra những chiếc xe hơi chạy điện đẹp tuyệt vời cùng các sản phẩm sử dụng năng lượng mặt trời, góp phần bảo vệ môi trường, hàn gắn vết thương con người và nền công nghiệp gây ra cho quả địa cầu.
Niềm tin mạnh mẽ dường như đã trở thành sứ mệnh cao quý truyền cảm hứng cho rất nhiều nhân viên, trở thành động lực thôi thúc họ liên tục cống hiến hết mình cho Tesla: “Đây là tương lai. Tôi yêu bức tranh toàn cảnh mình đang mường tượng, yêu những gì chúng tôi đang làm, yêu sứ mệnh của mình. Chúng tôi đang kiến tạo nên lịch sử”, Branton Philips, một công nhân tại bộ phận kiểm tra chất lượng sản phẩm Tesla tự hào nói.
Lòng trung thành và nhiệt huyết làm việc đáng khen ngợi của công nhân viên Tesla đích thị là thứ “tinh thần startup” mà các công ty, tập đoàn lớn hàng đầu thế giới sẽ mãi mãi kiếm tìm.
Duy chỉ có một vấn đề, đây vừa là điểm mạnh, cũng vừa là nhược điểm lớn nhất của con tàu Elon Musk cầm lái. Đằng sau vẻ ngoài hoa mĩ tráng lệ về một chốn làm việc hoàn hảo là hàng tuần liền làm việc quá giờ, ở đâu đó sự hỗn độn, tàn nhẫn và những xích mích, mâu thuẫn cá nhân len lỏi vào cuộc sống, đánh gục những công nhân viên yêu nghề nhất.
Làm việc quá giờ, toilet “quá tải”
Jonathan Galescu, một thợ hàn làm việc tại Tesla phụ trách xe Model X bắt đầu ca làm việc của mình từ 5h50 chiều cho tới tận 5h sáng ngày hôm sau và dành toàn bộ thời gian của mình chạy theo băng chuyền để sửa chữa, hàn xì ô tô.
Galescu bắt đầu làm việc tại Tesla từ 4 năm trước, quãng thời gian đủ dài để anh được chứng kiến những nhân viên lý tưởng hóa năng nổ nhất từ từ vỡ mộng trước áp lực công việc tại Tesla.
“Có người nghỉ việc ngay lập tức chỉ sau 2 tiếng đồng hồ, có người lại trụ được một tuần. Tôi vẫn nhớ có một anh chàng tốt nghiệp trung học phổ thông, 18 tuổi, chưa từng có việc làm và không thể đợi để được đi làm: ‘Cháu muốn làm việc 7 ngày một tuần! 12 tiếng một ngày!’. Đến ngày thứ năm, tôi nhìn thấy cậu ta nằm khóc trên sàn”, Galescu kể lại.
Cách đó 260 dặm là nhà máy Gigafactory của Tesla có diện tích 455.224m2, chứa hơn 2.400 người nhưng số lượng nhà WC lại chỉ... đếm trên đầu ngón tay. Phòng WC tại đây hiếm tới mức công nhân thường xuyên phải xếp hàng dài chỉ để... tiểu tiện.
 Nhà máy Gigafactory |
Một nhân viên giấu tên cho biết đã có lần, phòng WC nam đông người sử dụng tới mức một nhân viên phải trải giấy vệ sinh ngay xuống dưới dàn, cạnh một chiếc toilet đang bị tắc để đại tiện.
Điều kiện làm việc thiếu thốn và khắc nghiệt là vậy, nhưng vẫn không làm nhụt chí nhiều công nhân viên nơi đây. Điển hình là Stewart, một nhân viên tự nhận là người “nghiện” làm việc và muốn làm việc hơn 70 tiếng một tuần.
“Bạn được ở chung trong phòng với một tá người đam mê và đầy tính cạnh tranh. Điều đó sẽ chỉ khiến bản thân bạn muốn cố gắng, tự đặt ra tiêu chuẩn cao hơn cho bản thân”, Marco Batra cho biết. Batra làm việc nhiều đến mức anh thường xuyên ngủ qua đêm tại chỗ làm.
Một số người khác lại cho rằng đây là công việc tốt nhất mình từng được nhận:
"Rất nhiều người nói ở đây khốn khó quá, nhưng tôi bắt đầu làm việc ở đây với công việc lát gạch và mức lương tối thiểu, vác theo mỗi lần thùng từ 22-27kg lên cầu thang máy bay. Có hề gì đâu.
2 năm trước tôi phải ngủ trong xe ô tô, làm ở đây được 2 năm rồi và giờ tôi chuẩn bị mua nhà. Rất nhiều thứ tốt đẹp đã xảy đến với tôi tại công ty này. Đối với tôi đây là công ty tuyệt vời nhất", Miguel Carrera, giờ là Trưởng bộ phận kỹ thuật sản xuất tự hào nói.
"Cuộc sống Tesla"
Công bằng mà nói, áp lực công nhân viên Tesla phải đối mặt không quá khác biệt so với phần lớn các công ty công nghệ của Thung lũng Silicon, từ startup tới những "ông lớn" như Google, Apple hay Facebook .
Có điều tại Tesla, khái niệm "giờ cao điểm" dường như không bao giờ kết thúc. Giờ giấc bất thường cộng với lịch làm việc ngoài giờ, buộc bạn phải dừng cuộc sống cá nhân bất kỳ lúc nào để dành toàn bộ cho công ty ảnh hưởng không nhỏ tới từng ngóc ngách trong toàn bộ hệ thống Tesla, từ kỹ sư phần mềm tới công nhân cơ khí tới những chuyên viên bán hàng và kỹ thuật viên đứng máy. Ban đầu, công việc tưởng chừng như hào hứng và đầy tính bất ngờ. Bạn đang góp sức làm nên những thức chưa ai từng làm được:
"Họ liên tục đưa ra ý tưởng mới, cách làm mới. Nó như một thứ ma túy gây nghiện cho bạn tự lúc nào. Bạn biết rằng không nên, nhưng bạn tận hưởng nó quá mức chỉ bởi vì bạn luôn được bảo rằng mình đang gánh vác trách nhiệm của thế giới, và rằng sự cống hiến của mình có ý nghĩa lớn lao", một kỹ sư cơ khí giấu tên cho biết.
Thế rồi deadline của Musk bắt đầu "ngẫu nhiên" hơn, thậm chí có phần vô tâm đến tàn nhẫn.
"Ông ấy đưa ra dự án và chúng tôi nói cần 10 tuần, nhưng ông ấy chỉ cho có 6 tuần. 2 tuần sau, Elon lại bảo chúng tôi phải xong dự án trước kế hoạch 2 tuần, tức chúng tôi chỉ có vỏn vẹn 4 tuần để làm xong 1 công việc 10 tuần. Đó là một khối lượng công việc khổng lồ không ai cáng đáng nổi và chúng tôi đang dần phát điên vì kiệt sức rồi", người kỹ sư giấu tên nói tiếp.
CEO làm sao, cơ cấu công ty "vô tổ chức" làm vậy
Elon Musk nổi tiếng với việc sử dụng hệ thống quản lý mở trong công ty của mình. Bất kỳ nhân viên ở bất kỳ cấp độ nào cũng có thể trao đổi trực tiếp với các quản lý cấp cao hơn, thậm chí là với CEO. Rất nhiều nhân viên thích cơ chế có 1 không 2 này, tuy nhiên sự thực là cơ cấu "vô tổ chức" chỉ tỏ ra lợi bất cập hại.
Một cựu Giám đốc cho biết Musk thường chuyển tiếp email từ một nhân viên cấp thấp gửi cho mình tới Phó giám đốc phụ trách, viết trong đó chỉ 3 chữ cái: "WTF" (tạm dịch: Cái quái gì đây?), "báo hại" vị Phó giám đốc lại mất nhiều ngày liền tìm hiểu một vấn đề cỏn con không đáng có.
"Nó thực sự tạo ra nhiễu loạn và lộn xộn nhiều hơn những lợi ích nó mang lại, và bạn có thể mất hàng ngày trời tìm hiểu một vấn đề không có thực. Cho mọi người quyền email tới thẳng Elon Musk tạo ra vô số rắc rối mỗi ngày. Elon Musk không hiểu rằng có một lý do vì sao cơ cấu tổ chức tồn tại".
Đã đến lúc trưởng thành?
 |
Dù Tesla có thể đem lại "miếng cơm manh áo", thậm chí là ngôi nhà thứ hai của rất nhiều người, nhưng phần lớn công nhân viên tại đây không cảm thấy như vậy. Công ty xe điện đang đối mặt với nhiều vụ kiện từ chính nhân viên cáo buộc vi phạm quy chuẩn về an toàn lao động, quấy rối nơi làm việc và hơn thế nữa. Về phần mình, Tesla phủ nhận mọi cáo buộc.
Rất nhiều vị "chóp bu" làm việc cùng với Elon Musk tin rằng giải pháp tốt nhất là duy trì tầm nhìn chiến lược của vị CEO, đồng thời giao việc lãnh đạo cho một giám đốc điều hành khác đủ khả năng hơn.
"Tôi tôn trọng ông ấy, nhưng tôi tin rằng điều tốt nhất ông ấy có thể làm là bước xuống khỏi vị trí CEO và đứng sau mang lại tầm nhìn lãnh đạo. Ông ấy vẫn cứ coi Tesla là một startup vậy. Xin lỗi, Musk, nhưng đã đến lúc Tesla trưởng thành rồi, nó phải lại đúng bản chất là một công ty", một kỹ sư cơ khí khác nói.
"Tất cả những thách thức trở ngại trong việc chạy đua với thời gian, từng giọt mồ hôi và nước mắt nhỏ xuống mong sao tối đa hóa dây chuyền sản xuất để kịp xuất xưởng đủ ô tô? Tôi đã chẳng thể nào làm được những điều kỳ diệu như vậy nếu không được làm việc tại nơi này", Kỹ sư trưởng bộ phận robot Jennifer Lew tự hào nói.
Liệu rồi tương lai của Tesla sẽ đi về đâu dưới bàn tay điều hành của Elon Musk? Hàng chục nghìn nhân viên của công ty xe điện sẽ còn phải chịu điều kiện làm việc khắc nghiệt đến bao giờ?
Đồng ý rằng Elon Musk đang làm được những điều không thể, nhưng có lẽ đã đến lúc ông nhường lại chiếc ghế điều hành cho một "nhà cầm quân" tài năng hơn, người đủ khả năng lãnh đạo biết bao con người thay vì chỉ "rót đường mật vào tai" làm mê muội nhân viên về một viễn cảnh thay đổi thế giới.