Ít nhất 62 tù nhân đã chết vào ngày 23/2 vừa qua trong các cuộc bạo loạn diễn ra tại 3 nhà tù thuộc các thành phố khác nhau ở Ecuador. Ông Edmundo Moncayo, Giám đốc Cơ quan quản lý nhà tù Ecuador (SNAI), cho biết có 33 người chết ở nhà tù tại Cuenca phía nam Ecuador, 21 người chết ở thành phố Guayaquil ven biển và 8 người chết tại thành phố miền Trung Latacunga.
Nhiều gia đình đứng bên ngoài các nhà tù với hy vọng có thông tin về người thân bị giam giữ bên trong. Cô Daniela Soria (29 tuổi), một trong số 40 phụ nữ đứng bên ngoài nhà tù ở Guayaquil, nói: "Chúng tôi muốn có danh sách những tù nhân đã chết".
Trên Twitter, Tổng thống Ecuador, ông Lenin Moreno, cho rằng "các băng nhóm tội phạm có tổ chức" đã kích động vụ bạo loạn nhà tù. Điều đáng nói ở đây là các vụ bạo loạn đang xảy ra ngày càng nhiều ở Ecuador, trở thành "bóng ma" đeo bám dai dẳng chưa thể nào dập tắt nổi ở quốc gia này.
"Bóng ma" đeo bám dai dẳng
Tháng 5 và tháng 8/2020, ở Ecuador đã xảy ra 4 trường hợp tử vong do bạo loạn và hai vụ gây rối xảy ra trong các nhà tù. Vào tháng 12/2020, căng thẳng giữa các nhóm tội phạm đối địch đã leo thang bên trong Centro de Renaissanceitación Social Cotopaxi ở Latacunga khiến ít nhân 5 tù nhân tử vong. Một nhân viên an ninh nhà tù cũng bị thương trong vụ việc và sau đó đã được đưa đến bệnh viện.
Theo hãng tin AP, các vụ bạo động nhà tù tại Ecuador thường xuyên nổ ra trong những năm gần đây. Vậy nguyên nhân vì đâu?
Người thân đau đớn sau cuộc bạo loạn nhà tù xảy ra hôm 23/2 khiến hàng chục người thiệt mạng.
Nguyên nhân chính và dễ thấy nhất là do tình trạng quá tải trong các nhà tù tại quốc gia này. Năm 2007, số lượng tù nhân bị giam giữ ở Ecuador là khoảng 19.500 người. Theo El Comercio, đến tháng 10/2013, con số này đã tăng lên 24.203 tù nhân. Hiện sức chứa của 60 nhà tù ở Ecuador là chỉ khoảng 29.000 người, trong khi đó nước này đã có đến 38.000 tù nhân.
Có thể thấy sự gia tăng nhanh chóng số lượng tội phạm trong khi việc mở rộng nhà tù gặp nhiều khó khăn đã dẫn tới tình trạng đông đúc, chật chội ở nơi giam giữ, tạo điều kiện cho những mâu thuẫn, xung đột xuất hiện ngày càng nhiều.
Nguyên nhân tiếp theo là do số lượng tù nhân quá tải trong khi nơi giam giữ không đảm bảo các điều kiện cần thiết nhất là lực lượng quản lý hạn chế, tạo ra nhiều lỗ hổng và sơ hở để tù nhân có thể lợi dụng để gây bạo loạn hoặc trốn thoát.
Hiện tại, đất nước này chỉ có khoảng 1.520 quản ngục trong khi đó cựu giám đốc các nhà tù của nước này cho biết với số lượng tù nhân như hiện nay thì cần phải có 3.500 - 4.000 quản ngục mới có thể kiểm soát được tình hình và đảm bảo điều kiện giam giữ trong các nhà tù. Chính vì nguồn lực thiếu thốn nên dễ dàng dẫn đến tình trạng tù nhân vượt ngục. Vào năm 2013, 55 tù nhân đã trốn thoát một nhà tù ở Ecuador bằng cách vượt ngục tại một cánh cổng chỉ có một người canh gác.
Vì thiếu nguồn nhân lực nên dẫn đến tình trạng quản lý lỏng lẻo, tạo điều kiện cho các băng nhóm tội phạm cả bên ngoài và bên trong nhà tù cấu kết với nhau rất chặt chẽ. Chúng đưa vào các nhà tù cả ma túy, vũ khí… để sử dụng và thanh toán lẫn nhau ngay trong nhà tù. Vào năm 2019, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Ecuador, Oswaldo Jarrín, đã thừa nhận rằng các nhà tù của Ecuador đang chịu ảnh hưởng của ít nhất bảy băng nhóm tội phạm, ngăn cản bất kỳ sự hiện diện thực sự nào của nhà nước cải thiện những điều kiện này.
Để giải quyết các vấn đề bên trong các nhà tù ở Ecuador, chính phủ sẽ cần giải quyết tất cả các vấn đề nói trên, có thể bao gồm cả việc đàm phán với các băng nhóm kiểm soát các nhà tù để cải thiện mức độ an ninh nội bộ, xây dựng thêm các nhà tù. Hiện tại Ecuador cũng đang cố gắng triển khai một số biện pháp nhằm đẩy lùi "bóng ma" đeo bám các nhà tù tại đây như sử dụng chó và máy bay không người lái đánh hơi ma túy, đẩy mạnh khám xét các phòng giam cũng như ngăn chặn dòng hàng lậu, bao gồm ma túy và nhiều loại vũ khí như súng và dao tuồn vào trong trại giam.
Ecuador đang nỗ lực cải thiện tình hình tại các nhà tù, trại giam.
"Nỗi khổ" không của riêng ai
Không chỉ Ecuador, mà nhiều quốc gia Nam Mỹ khác cũng rơi vào tình trạng tương tự thậm chí là thảm khốc hơn. Tại nhiều nước như Venezuela, Mexico, Brazil... hàng năm đều xảy ra các vụ bạo loạn và nguyên nhân dẫn đến tình trạng này đều xuất phát từ việc quá tải trong các nhà tù.
Vào năm 2019, ở Brazil đã xảy ra cuộc đụng độ bạo lực giữa hai băng đảng ma túy khét tiếng khiến ít nhất 57 tù nhân thiệt mạng tại nhà tù Altamira ở bang Para. Các phạm nhân nổi loạn còn bắt 2 quản ngục làm con tin. Đầu năm 2017, hơn 100 tù nhân thiệt mạng trong các vụ bạo loạn nhà tù khác nhau tại quốc gia lớn nhất Nam Mỹ này.
Hiện hơn 800.000 người đang bị giam ở Brazil, nhiều thứ ba thế giới sau Mỹ và Trung Quốc. Số tù nhân này gần gấp đôi sức chứa chính thức của hệ thống nhà tù ở Brazil. "Tình trạng đông nghẹt tù nhân và thiếu nhân viên quản lý đã khiến các nhà tù khó duy trì quyền kiểm soát. Rất nhiều nhà tù Brazil bị các băng đảng kiểm soát", bà Maria Laura Canineu, giám đốc Tổ chức nhân quyền tại Brazil, cho biết.
Nhiều nước ở Nam Mỹ đều rơi vào tình trạng quá tải trại giam.
Venezuela là nước cũng thường có các vụ bạo loạn trong nhà tù. Vào tháng 2/2020, ít nhất 17 tù nhân đã thiệt mạng trong lúc gây bạo loạn nhằm mục đích trốn thoát khỏi một nhà tù tại Venezuela. Vào tháng 3/2018, một cuộc bạo loạn và hỏa hoạn đã xảy ra trong các phòng giam tại nhà tù thuộc thành phố Valencia, làm 68 người thiệt mạng.
Vào ngày 16/8/2017, có ít nhất 37 tù nhân đã thiệt mạng trong một vụ bạo loạn nghiêm trọng tại một nhà tù ở thành phố Puerto Ayacucho. Vụ bạo loạn nhà tù đẫm máu nhất ở Venezuela xảy ra vào năm 2013 tại một trung tâm giam giữ ở Uribana, bang miền Tây Lara, cướp đi sinh mạng của 60 người và khiến hơn 150 người bị thương.
Trên thực tế, các nhà tù và trung tâm giam giữ ở Venezuela thường xuyên trong tình trạng quá tải và bạo lực. Đơn cử trại giam ở Los Teques chỉ có thể chứa 40 tù nhân, nhưng hiện có tới hơn 130 người đang bị giam giữ tại đây. Theo trang tin địa phương, có khoảng 30 nhà tù trên khắp Venezuela đang quá tải nghiêm trọng với khoảng 57.000 tù nhân. Các nhà tù thường do những băng đảng vận chuyển ma túy và vũ khí điều hành.
Có thể nói rằng, bạo loạn ở các nhà tù tại Nam Mỹ đang ở tình trạng đáng báo động. Dù có nhiều biện pháp đã được triển khai nhưng dường như là chưa đủ đối với tình hình hiện tại. Nếu không có thêm các biện pháp hữu hiệu thì "bóng ma" bạo loạn vẫn sẽ tiếp tục bao trùm lên các quốc gia Nam Mỹ, tạo ra thảm cảnh đổ máu tàn khốc hơn trong tương lai.