Vào đầu tháng 3, khi Mỹ và các đồng minh áp đặt một loạt lệnh trừng phạt với Nga, Tổng thống Joe Biden đã đứng thông báo họ muốn "giáng đòn mạnh khi Nga mở chiến dịch quân sự ở Ukraine."
Song, khi cuộc xung đột sắp bước sang ngày thứ 100, những căng thẳng vẫn chưa hạ nhiệt. Trong khi đó, Nga còn đang thu về tới 800 triệu USD/ngày trong năm nay và đây chỉ là những gì mà "siêu cường hàng hóa" kiếm được từ dầu và khí đốt.
Trong nhiều năm, Nga đã phát triển thành một quốc gia xuất khẩu hàng hóa lớn. Họ bán những thứ mà cả thế giới cần, không chỉ là năng lượng, mà còn cả lúa mì, niken, nhôm và palladium. Mâu thuẫn với Ukraine đã khiến Mỹ cùng Liên minh châu Âu (EU) phải suy nghĩ lại về mối quan hệ này. EU đã tiến một bước xa hơn trong việc đưa ra một thỏa hiệp đối với nhập khẩu dầu của Nga trong tuần này và có thể thấy rằng việc "quay lưng" hoàn toàn với Nga sẽ phải mất rất lâu nữa.
Nga cũng chịu ảnh hưởng không nhỏ trước các lệnh trừng phạt. Nhiều công ty lớn đã ngừng kinh doanh tại đây, nhiều người chấp nhận bỏ khối tài sản hàng tỷ USD vì sợ vi phạm lệnh trừng phạt. Nền kinh tế Nga cũng chuẩn bị chứng kiến một cuộc suy thoái sâu sắc. Song, ở thời điểm này, Nga đang nhận được "cơn sóng tiền" từ việc bán hàng hóa nhờ giá cả trên toàn cầu tăng vọt, một phần là do xung đột Nga – Ukraine.
Ngay cả khi một số quốc gia ngừng hoặc loại bỏ hoàn toàn việc mua năng lượng, doanh thu từ dầu và khí đốt của Nga sẽ đạt khoảng 285 tỷ USD trong năm nay, theo ước tính của Bloomberg Economics. Cùng doanh thu từ các loại hàng hóa khác, Nga đã có thể bù đắp cho 300 tỷ USD dự trữ ngoại hối đang bị đóng băng do các lệnh trừng phạt.
Các nhà lãnh đạo biết rõ rằng họ nên ngừng mua hàng hóa từ Nga nhưng việc này lại mang đến những hậu quả lớn đối với nền kinh tế của chính họ. Tuần này, EU đã nhất trí với lệnh cấm một phần đối với việc nhập khẩu dầu của Nga, chuẩn bị tiến đến áp dụng gói trừng phạt thứ 6. Song, động thái này được đưa ra sau nhiều tuần đàm phán và tranh luận vì quan điểm bị chia rẽ.
Ở Mỹ, các quan chức đang tranh luận về cách giải quyết áp lực tài chính, có thể sẽ tiến tới áp đặt giới hạn với giá dầu của Nga hoặc các biện pháp trừng phạt với quốc gia và doanh nghiệp vẫn kinh doanh với Nga. Tuy nhiên, những biện pháp trừng phạt như vậy sẽ gây chia rẽ sâu sắc, có nguy cơ gây tổn hại đến mối quan hệ với nước khác.
Mỹ đã cấm nhập khẩu dầu của Nga, nhưng châu Âu mới chỉ đang dần dần loại bỏ sự phụ thuộc này. Việc này đã giúp Moscow có thêm thời gian để tìm kiếm những thị trường khác – chẳng hạn như Ấn Độ và Trung Quốc, để tránh thiệt hại với hoạt động xuất khẩu.
Điều này có nghĩa là dòng tiền đang đổ vào "tài khoản" của Nga, liệu đã đến lúc phương Tây nên suy nghĩ lại về hành động của mình? Theo IEA, doanh thu từ xuất khẩu dầu của Nga đã tăng 50% so với 1 năm trước đó.
Quỹ I/2022, các nhà sản xuất dầu hàng đầu của Nga kiếm được lợi nhuận cao nhất trong gần 1 thập kỷ, SberCIB Investment Research cho biết. Ngoài ra, hoạt động xuất khẩu lúa mì – loại hàng hóa đang tăng giá, vẫn tiếp tục được đẩy mạnh vì đây là thứ cả thế giới cần và không được đưa vào các cuộc thảo luận để áp lệnh trừng phạt.
Thặng dư tài khoản vãng lai của Nga đã tăng hơn gấp 3 lần trong 4 tháng đầu năm lên gần 96 tỷ USD. Con số này – cao nhất từ năm 1994, chủ yếu phản ánh giá hàng hóa tăng vọt và một phần là hoạt động xuất khẩu sụt giảm do các lệnh trừng phạt.
Đồng rúp cũng trở thành một biểu tượng khác khi ông Putin sử dụng để thể hiện tiềm lực của mình. Từng bị ông Biden chế giễu là "đống đổ nát" khi giá lao dốc ngay sau khi các lệnh trừng phạt được áp đặt, đồng rúp này đang trở thành đồng tiền tệ có diễn biến tốt nhất so với USD trong năm nay.
Hơn nữa, ông Putin cũng nỗ lực tận dụng vị thế của Nga như một siêu cường hàng hóa. Trong bối cảnh cả thế giới lo ngại về tình trạng thiếu lương thực, ông nói rằng sẽ chỉ cho phép xuất khẩu ngũ cốc và phân bón nếu các lệnh trừng phạt với Nga được dỡ bỏ.
Janis Kluge – cộng sự cấp cao về Đông Âu và Á-Âu tại Viện Quốc tế và An ninh Đức ở Berlin, nhận định: "Nếu mục tiêu của các lệnh trừng phạt đó là để ngăn chặn chiến dịch quân sự của Nga ở Ukraine, thì điều đó không thực tế. Nga vẫn có cách để bù đắp một số thiệt hại cho việc các biện pháp trừng phạt ảnh hưởng đến người dân của mình."
Một trong những lỗ hổng lớn trong các lệnh trừng phạt chống lại Nga là việc các quốc gia khác vẫn sẵn sàng tiếp tục mua dầu của họ, dù ở một số thương vụ có giá chiết khấu.
Các nhà máy lọc dầu của Ấn Độ đã mua hơn 40 triệu thùng dầu của Nga kể từ khi chiến dịch quân sự được thực hiện vào cuối tháng 2 cho đến đầu tháng 5. Theo tính toán của Bloomberg, con số này cao hơn 20% so với dòng chảy dầu Nga - Ấn trong cả năm 2021. Các nhà máy lọc dầu đang tìm kiếm những thương vụ với doanh nghiệp tư nhân, thay vì đấu thầu công khai để có mức giá thấp hơn thị trường.
Trung Quốc cũng đang nhập khẩu thêm năng lượng của Nga và có được mức giá thấp hơn so với một số đối tác khác. Quốc gia này tăng cường nhập khẩu và cũng đang đàm phán để bổ sung vào kho dự trữ dầu thô chiến lược bằng dầu của Nga.
Câu chuyện tương tự cũng diễn ra ở lĩnh vực sản xuất thép và luyện cốc. Hoạt động nhập khẩu từ Nga đã tăng liên tiếp 3 tháng trong tháng 4, lên hơn gấp đôi mức năm ngoái, theo dữ liệu chính thức. Hơn nữa, một số doanh nghiệp bán dầu và than của Nga đã nỗ lực nới lỏng các điều khoản mua bán cho bên mua Trung Quốc, bằng cách cho phép giao dịch bằng đồng NDT.
Wouter Jacobs – nhà sáng lập và giám đốc Trung tâm Hàng hóa và Thương mại Erasmus, thuộc Đại học Eeasmus ở Rotterdam, cho biết: "Phần lớn thế giới không tham gia vào việc áp đặt lệnh trừng phạt. Hoạt động thương mại vẫn tiếp tục vì nhu cầu về nhiên liệu vẫn còn. Người mua ở châu Á hoặc Trung Đông sẽ tăng lên."
Nói đến khí đốt, các quốc gia vốn phụ thuộc vào Nga lại không có nhiều lựa chọn để đa dạng hóa nguồn cung. Nga đáp ứng khoảng 40% nhu cầu khí đốt của EU và đây sẽ là mối liên kết khó cắt đứt nhất của khối.
Khối lượng khí đốt được chuyển đến châu Âu thậm chí còn tăng vọt trong tháng 2 và tháng 3, khi cuộc xung đột diễn ra khiến giá cả ở các trung tâm khí đốt châu Âu tăng đột biến. Theo đó, hầu hết các hợp đồng dài hạn với Gazprom của Nga có giá thấp hơn.
Kể từ thời điểm đó, khối lượng nhập khẩu đã giảm bớt do thời tiết ấm hơn và dòng LNG từ Mỹ cùng các quốc gia khác tăng lên. Ngoài ra, Nga cũng gặp những gián đoạn do ảnh hưởng của cuộc xung đột và họ cũng ngừng cung cấp cho Ba Lan, Bulgaria và Phần Lan.
Ngay cả khi EU cam kết giảm sự phụ thuộc, thì quá trình này vẫn gặp một số trở ngại. Một số đối tác lớn của Nga vẫn nỗ lực tiếp tục mua nhiên liệu quan trọng này và các công ty tiện ích như Eni SpA của Ý và Uniper của Đức kỳ vọng họ vẫn nhận được nguồn cung từ quốc gia này.
Dù tiến độ chậm, nhưng EU vẫn áp dụng các biện pháp trừng phạt theo từng thời điểm. Bởi vậy, áp lực với nền kinh tế và tài chính của Nga chắc chắn sẽ tăng lên.
Ngành năng lượng của Nga cũng đang phải đối mặt với một loạt các áp lực khác, từ nhu cầu bên ngoài cho đến hạn chế về hoạt động vận chuyển, bảo hiểm và nhu cầu trong nước sụt giảm. Sản lượng dầu của nước này có thể giảm hơn 9% trong năm nay, khi lượng khí đốt giảm 5,6% theo ước tính của Bộ Kinh tế Nga.
Tatiana Stanovaya – nhà sáng lập của công ty tư vấn chính trị R.Politik, cho biết: "Điện Kremlin phần nào vẫn lạc quan, thậm chí ngạc nhiên khi nền kinh tế Nga vẫn trụ vững. Nhưng trong 2-3 năm tới, rất nhiều câu hỏi lớn về việc lĩnh vực năng lượng và sản xuất sẽ sống sót ra sao được đặt ra."
Tham khảo Bloomberg