Arab Saudi "sa lầy" nhưng con đường tới hòa bình ở Yemen phải đi qua Riyadh
Theo bài báo "The Only Way to End the War in Yemen" của Jeffrey Feelman được đăng trên tờ Foreign Affairs ngày 26/11/2018 thì cuộc chiến ở Yemen là một thảm họa cho lợi ích của Hoa Kỳ, của đồng minh Arab Saudi và trên hết là người dân Yemen.
Yemen đang hứng chịu thảm họa nhân đạo ở tầm quốc gia, hàng chục nghìn dân thường đã thiệt mạng và 14 triệu người có nguy cơ chết đói.
Đánh giá về khía cạnh quân sự, việc can thiệp vào Yemen cũng là một sai lầm chiến lược của Saudi. Houthi không những chặn đứng những nỗ lực với khí tài hiện đại của Liên minh do Saudi dẫn đầu trên chiến trường Yemen mà còn phát triển tấn công từ biên giới Yemen vào sâu trong lãnh thổ Saudi nếu so với lúc bắt đầu chiến tranh.
Chiến binh Houthi rút khỏi thành phố cảng Hodeidah tháng 12/2018 dưới một thỏa thuận do LHQ làm trung gian (Ảnh Reuters)
Ảnh hưởng của Iran đã lan rộng dưới hình thức một khối quân sự. Quan hệ quân sự giữa Houthi và lực lượng Hezbollah Lebanon ngày càng sâu sắc.
Mặc dù đồng minh UAE của Saudi đã tiến hành một loạt các chiến dịch truy quét hiệu quả chống lại al-Qaeda ở Yemen, nhưng khủng bố vẫn là một mối đe dọa nghiêm trọng trong tương lai.
Trong 4 năm xung đột, Saudi luôn khẳng định, với sức thuyết phục giảm dần, rằng chiến thắng quân sự trước Houthi sắp diễn ra.
Và với những cam kết đó, Hoa Kỳ và các đồng minh Phương Tây đã nhắm mắt làm ngơ các tội ác chiến tranh ở Yemen.
Không quân Arab Saudi xuất kích tại Yemen
Nhưng vụ sát hại nhà báo Jamal Khashoggi tại lãnh sự quán Arab Saudi ở Istanbul đã tập trung sự chú ý của thế giới vào Vương quốc Hồi giáo này và cuộc chiến Yemen.
Tháng 10/2018, Mike Pompeo, Bộ trưởng Ngoại giao và James Mattis, Bộ trưởng Quốc phòng Hoa Kỳ, cả hai kêu gọi chấm dứt chiến tranh và công khai ủng hộ các cuộc đàm phán hòa bình do Liên Hợp Quốc đề xuất.
Nhưng nếu người Mỹ muốn đưa đồng minh Arab Saudi ra khỏi một cuộc "sa lầy" như Yemen bằng cách đàm phán với Houthi sẽ mất rất nhiều thời gian.
Chỉ có một cách để Saudi chấm dứt cuộc chiến phản tác dụng này, và đó là dừng đơn phương dừng các chiến dịch quân sự và xoa dịu Houthi bằng các "lợi ích".
Đơn phương kết thúc chiến dịch quân sự có vẻ sẽ đem lại một số lợi ích cho Riyadh. Việc này không chỉ ngăn chặn đổ máu ở Yemen, mà còn có thể giảm bớt việc lao dốc đối với danh tiếng của Saudi trên toàn cầu.
Nếu Arab Saudi chờ kết thúc cuộc xung đột thông qua các cuộc đàm phán ngừng bắn, Houthi có thể sẽ có một con "át chủ bài" là một chiến thắng quân sự để chiếm thế thượng phong trong các cuộc đàm phán và đưa ra những yêu cầu vô lý đối với Saudi.
Saudis dường như không theo hướng mà người Mỹ định đoạt cho họ. Họ đã trả lời các lời kêu gọi hòa bình từ Pompeo và Mattis bằng nhiều cuộc không kích.
Chính quyền Trump tháng 11/2018 chấm dứt tiếp nhiên liệu cho các cuộc không kích của liên minh do Saudi dẫn đầu dường như không thay đổi các tính toán của Saudi.
Hoa Kỳ cần nhiều tác động hơn để thuyết phục Riyadh. Theo Bruce Riedel, một thành viên cao cấp tại Viện Brookings, đã chỉ ra rằng việc đình chỉ việc bán phụ tùng quân sự cho Arab Saudi sẽ nhanh chóng vô hiệu hóa lực lượng không quân Saudi và có hiệu quả hơn là việc thuyết phục thông qua ngoại giao.
Nghị viện Hoa Kỳ hiện sẵn sàng thực hiện các hành động trừng phạt chống lại Arab Saudi và chính quyền Trump có thể sử dụng điều này làm đòn bẩy.
Tuy nhiên, việc Saudi đơn phương ngưng xung đột đối với Houthi chắc chắn sẽ tương đương chiến thắng trong cuộc kháng chiến của họ, chống lại một kẻ địch có hỏa lực vượt trội. Và điều này có thể được hiểu là một chiến thắng nữa dành cho Iran sau Lebanon, Iraq và Syria.
Đây cũng không phải là bài thuốc chữa bách bệnh. Không có gì đảm bảo rằng Houthi sẽ vui lòng chia sẻ quyền lực với các lực lượng trung thành với Hadi hay các lực lượng ở miền nam Yemen không còn cố gắng ly khai.
Các giao tranh trong quốc gia này sẽ tiếp tục ở cường độ thấp hơn. Nhưng Saudi sẽ được hưởng lợi từ việc đơn phương ngưng các hoạt động quân sự ngay khi Houthi tiếp tục bắn tên lửa qua biên giới.
Việc đảo ngược vai trò của kẻ xâm lược sẽ có lợi cho Saudi. Thế giới sẽ hướng sự chú ý đến người Houthi như những kẻ xâm lược, phá hoại, và các hành động tự vệ của Saudi sẽ được nhìn với con mắt vị tha hơn.
Clip được Houthi tung lên mạng xã hội hôm 22/3 ghi lại cảnh các cuộc tấn công bằng ATGM nhằm vào đối phương tại các mỏ dầu trong khu vực Sirwah tỉnh Marib
Tia hi vọng xuất hiện, một lực lượng ủy nhiệm mới của Arab Saudi trong lãnh thổ Houthi kiểm soát
Theo Chuyên gia nghiên cứu tình hình Trung Đông Braden Fuller của Dự án Dữ liệu về sự kiện và vị trí của xung đột vũ trang (ACLED), trong suốt cuộc chiến tranh vẫn đang diễn ra Yemen, các tổ chức bộ lạc đã đóng một vai trò lớn trong cả việc hỗ trợ lẫn chống lại sự cai trị của Houthi.
Mặc dù là một tổ chức vũ trang giáo phái, nhưng lãnh đạo Houthi rất quen thuộc với các hệ thống bộ lạc của Yemen và đã giành được chiến thắng trước một số cựu đồng minh bộ lạc, chủ yếu đã trở phe sau cái chết của cựu Tổng thống Yemen Ali Abdullah Saleh.
Các chiến binh bộ lạc trung thành với Hadi chuẩn bị giao tranh với Houthi tại tỉnh Marib năm 2015
Tuy nhiên trong khoảng thời gian từ cuối năm 2018 tới hiện tại, các lực lượng Houthi đã phải căng mình để tham gia vào một số lượng càng ngày càng gia tăng xung đột với các lực lượng vũ trang của các bộ lạc địa phương nằm ngay trong lãnh thổ Houthi kiểm soát.
Các tổ chức bộ lạc này đã kiên quyết chống lại người Houthis, đáng chú ý là những người ở khu vực phía nam và trung tâm của đất nước.
Trong khi các giao tranh ở cường độ cao đã tiếp tục leo thang trong tỉnh Hajjah và Ad Dali, các cuộc đụng độ quy mô nhỏ hơn trong lãnh thổ Houthi đã gia tăng với cấp số nhân.
Sự gia tăng các cuộc đụng độ này, cùng với thông tin về sự đàn áp trong lãnh thổ Houthi, có thể chỉ ra rằng các nhân vật Houthi đã không duy trì các mối quan hệ bộ lạc như trước khi cái chết của Saleh.
Liên minh quân sự do Saudi dẫn đầu và lực lượng trung thành với Tổng thống Hadi đã phản ứng nhanh chóng để hỗ trợ lực lượng bộ lạc nổi dậy bằng cách yểm trợ bằng không kích, tiếp tế lương thực đạn dược và đưa các nhóm lực lượng đặc biệt trực tiếp hỗ trợ các bộ lạc trong giao tranh với Houthi.
Biểu đồ miêu tả các giao tranh giữa Houthi và các nhóm bộ lạc tăng gấp nhiều lần từ cuối năm 2018 (Biểu đồ của ACLED)
Cựu tổng thống Yemen Ali Abdullah Saleh đã phải mất rất nhiều thời gian lúc còn tại vị để cẩn trọng xây dựng và duy trì mối quan hệ với các bộ lạc có tầm ảnh hưởng ở Yemen.
Những mối quan hệ này vẫn tiếp tục ngay cả sau khi Saleh bị lật đổ, nó cũng đóng một vai trò quan trọng trong việc cho phép Houthi (lúc đó là đồng minh của Saleh) nhanh chóng nắm quyền kiểm soát những vùng đất rộng lớn phía Tây Yemen.
Sau khi liên minh Houthi-Saleh tan rã vào tháng 12/2017, Houthi không còn duy trì bất kỳ mối quan hệ nào với các bộ lạc.
Như nhận xét của Washington Post ngày 6/12/2018: Houthi là một băng cướp dưới vỏ bọc chính trị, càng ngày họ càng thể hiện hoàn toàn như một phong trào vũ trang giáo phái, thực thi quyền lực cai trị bằng việc đàn áp.
Việc Houthi gia tăng đàn áp trong lãnh thổ được chứng minh bằng các báo cáo chi tiết về sự gia tăng các vụ bắt cóc và phá hủy nhà của đối phương trong các cuộc đụng độ.
Theo tờ National ngày 13/2/2019, lực lượng Houthi đã gây ra các cuộc đụng độ với các bộ lạc địa phương sau khi phá hủy nhà của thủ lĩnh bộ lạc Abdul-Jaleel Al Hothaiyfi vì bị cáo buộc hợp tác với liên minh do Saudi dẫn đầu ở quận Al Husha thuộc tỉnh Ad Dali.
Theo tờ Aden Al-Ghad, ngày 2/3/2019, các cuộc đụng độ dữ dội cũng đang diễn ra ở quận Kushar của tỉnh Hajjah, gây ra bởi bất đồng giữa các bộ lạc với các chiến dịch tuyển mộ tân binh của Houthi và việc Houthi sử dụng vùng đất của các bộ lạc để tiếp cận các mặt trận ở phía tây nam.
Liên minh do Saudi dẫn đầu đã nhanh chóng hỗ trợ các bộ lạc, cung cấp ít nhất 5 đợt không vận vũ khí và lương thực trong những tuần qua.
Các cuộc đụng độ nhỏ hơn có tính chất tương tự đã xảy ra lẻ tẻ ở các khu vực Ibb, Dhamar và Sana'a trong vòng 7 tháng qua.
Mặc dù giao tranh dữ dội và gây thương vong lớn cho cả hai phía, nhưng việc mở rộng lãnh thổ của cả hai bên là tương đối nhỏ trong giai đoạn từ 1/10/2018 tới 28/2/2019 (Bản đồ của ACLED)
Mức độ ảnh hưởng trực tiếp của việc gia tăng xung đột giữa lực lượng Houthi và các bộ lạc sẽ ảnh hưởng đến cuộc chiến tranh ở Yemen vẫn chưa rõ ràng. Tuy nhiên chắc chắn việc này sẽ ảnh hưởng lâu dài đến khả năng chiến đấu của Houthi.
Nếu các cuộc đụng độ tiếp tục lan rộng ra các khu vực khác, nhiều khả năng Houthi sẽ không thể duy trì cường độ xung đột với các đối thủ chính là lực lượng trung thành với Hadi, lực lượng miền Nam Yemen và Liên minh quân sự do Saudi dẫn đầu như hiện tại.
Và đó cũng là lối thoát để Arab Saudi nói riêng và các nước đồng minh trong Liên minh "rút chân" ra khỏi Yemen bằng cách "thay màu da xác chết".
Video tuyên truyền của Houthi về các chiến thắng trong chiến tranh du kích chống lại Arab Saudi