[Bàn tròn chuyên gia] GS Thayer: Mỹ sẽ không thay đổi bác bỏ yêu sách trái phép của Trung Quốc ở Biển Đông nếu ông Biden làm Tổng thống

Giáo sư Carlyle Thayer, nhà nghiên cứu quan hệ quốc tế chuyên sâu về các vấn đề an ninh ở khu vực Đông Nam Á, trong đó có vấn đề Biển Đông, cho rằng mặc dù Mỹ không phải là thành viên của Công ước về Luật Biển của LHQ (UNCLOS), nhưng kể từ thời Tổng thống Reagan, các chính quyền Mỹ đều khẳng định sẽ tuân thủ UNCLOS. 

"Vì vậy, ông Biden sẽ không thay đổi chính sách của chính quyền tiền nhiệm trong việc bác bỏ tuyên bố chủ quyền bất hợp pháp của Trung Quốc ở Biển Đông."

"Mỹ sẽ không ngừng lợi ích ở đây. Mỹ là đối tác thương mại lớn của khu vực, Mỹ đầu tư vào khu vực rất nhiều và Mỹ sẽ tiếp tục đi lại hàng hải ở khu vực.

Các thực tế này sẽ không thay đổi. Vì thế, dưới chính quyền Biden, hải quân Mỹ sẽ duy trì sự hiện diện, hoạt động tự do hàng hải và hàng không nhưng có thể ở nhịp độ khác so với chính quyền Donald Trump.

Ông Biden tin tưởng vào trật tự dựa trên luật lệ, luật pháp quốc tế. Đây là những điều củng cố Mỹ duy trì quan điểm cứng rắn về Biển Đông dưới thời Biden trong 4 năm tới.

Chúng ta sẽ không biết Trump sẽ đi theo hướng nào, Trump là người sẽ hành động như vậy. Nhưng ông Biden thì sẽ tham vấn các chuyên gia, cơ quan tình báo, vì thế chúng ta sẽ thấy hướng đi dễ đoán hơn về hành động của Mỹ, tăng cường hợp tác với các đối tác và đồng minh và không đặt các quốc gia vào tình huống phải chọn bên giữa Mỹ và Trung Quốc," giáo sư Thayer nêu.

Giáo sư Carlyle Thayer, từ Đại học New South Wales (Australia):

Ở Mỹ, cả lưỡng đảng đều thống nhất rằng, Trung Quốc đang "lừa" nước Mỹ, đánh cắp sở hữu trí tuệ, trợ cấp cho các doanh nghiệp trong nước để có lợi thế hơn các doanh nghiệp Mỹ làm ăn ở thị trường Trung Quốc nên cuộc chiến thương mại sẽ vẫn tồn tại. Các khoản thuế tồn tại dưới thời Tổng thống Trump có thể vẫn hữu dụng.

Điều khác biệt chỉ là các phát ngôn. Ông Biden không phải là người sẽ sử dụng những ngôn từ như "virus Vũ Hán" hay "virus Trung Quốc".

Ông Biden sẽ muốn tiếp tục chính sách can dự, vừa có cạnh tranh, vừa có hợp tác nhiều hơn với Trung Quốc nhưng vẫn sẽ cứng rắn trong vấn đề thương mại.

Với Trung Quốc thì rõ ràng quan hệ căng thẳng hơn trong 4 năm qua.

Di sản lớn nhất trong chính sách đối ngoại của Donald Trump chính là quan hệ với Trung Quốc. Các học giả Mỹ có các đánh giá đáng chú ý là quan hệ Mỹ - Trung đang đi vào trạng thái bình thường mới (new normal). Trước đây quan hệ Mỹ - Trung luôn luôn ở mô hình vừa cạnh tranh vừa hợp tác, Mỹ luôn cố gắng cân bằng giữa cạnh tranh và hợp tác, có khi thì cạnh tranh nổi lên, khi thì hợp tác nổi lên nhiều hơn.

Trong mấy chục năm qua, chính sách của Mỹ với Trung Quốc là chính sách can dự, có lẽ bắt đầu bằng chuyến thăm của Tổng thống Nixon, bắt đầu mở ra quan hệ Mỹ - Trung khi 2 nước bình thường hóa quan hệ vào năm 1979.

 Tháng 7 vừa rồi, Ngoại trưởng Mỹ Pompeo đến tận thư viện Nixon tuyên bố chính sách can dự với Trung Quốc mấy chục năm qua là một sự thảm bại. Và rõ ràng đến giờ với chính quyền Trump đã không còn tồn tại chính sách can dự đó nữa mà đã chuyển từ can dự theo hướng cân bằng một cách tương đối giữa cạnh tranh và hợp tác chuyển sang cân bằng giữa cạnh tranh và đối đầu.

Hầu như chúng ta không thấy Mỹ và Trung Quốc có sự hợp tác với nhau trên bất kỳ lĩnh vực nào nũa, ngay cả vấn đề Triều Tiên, chúng ta thấy Mỹ cũng có thể làm việc trực tiếp với Triều Tiên mà không cần sự hợp tác của Trung Quốc nữa.

Và dưới thời ông Biden, chính sách với Trung Quốc cũng sẽ khác so với thời của ông Obama.

Qua phát biểu, ông Biden tỏ ra cứng rắn với Trung Quốc và muốn huy động thêm sức mạnh của đồng minh để tăng sức ép với Trung Quốc, buộc Trung Quốc phải chơi theo luật chơi chung hoặc phải trả giá.

Nguyên Thứ trrưởng Bộ Ngoại giao, nguyên Đại sứ Việt Nam tại Hoa Kỳ Nguyễn Quốc Cường đánh giá:

Khi có Tổng thống mới thuộc đảng Dân chủ thì nhất định chính sách sẽ có sự điều chỉnh so với thời ông Donald Trump.

Dưới thời ông Trump, chính sách đối ngoại chung chủ trương lớn nhất là "Làm cho nước Mỹ vĩ đại trở lại", mà muốn như vậy thì phải là "Nước Mỹ trên hết", cho nên ngay cả đối với đồng minh, ông cũng đòi phải chia sẻ trách nhiệm, đòi hỏi thương mại phải công bằng nên quan hệ với đồng minh phức tạp hơn. Ông cũng tuyên bố rút khỏi và thực tế đã rút khỏi một số hiệp định quốc tế như là TPP, Hiệp định Paris, rút khỏi Hội đồng nhân quyền LHQ...

Và theo như những tuyên bố tranh cử thì khác với ông Donald Trump theo chủ nghĩa biệt lập, ông Biden theo chủ nghĩa tự do và ông cũng nhấn mạnh cần củng cố lại quan hệ với các đồng minh của Mỹ. Do vậy, quan hệ với các đồng minh có thể có điều chỉnh theo hướng cải thiện hơn, và có thể nước Mỹ sẽ quay lại Hiệp ước chống biến đổi khí hậu.

Ông Vũ Tú Thành, Phó giám đốc điều hành khu vực của Hội đồng kinh tế Hoa Kỳ - ASEAN, chia sẻ rằng ông "không hề bất ngờ" với kết quả cuộc bầu cử Mỹ năm nay.

"Bởi vì tôi đã chờ cuộc bầu cử này từ rất lâu. Chính xác là từ năm 2016," ông nói. "Những lý do khiến ông Donald Trump chiến thắng năm đó cũng chính là lý do đưa ông ta đến thất bại năm nay." 

Ông Thành lý giải, điểm cốt lõi để ông Trump lên nắm quyền 4 năm về trước bởi vì ông là một HIỆN TƯỢNG. Và mặc dù hiện tượng thì không thể kéo dài được nhưng dẫu có thế nào chăng nữa, "Tổng thống Donald Trump đã phang một nhát sâu hoắm (make a dent) vào lịch sử, vào thế giới này và vào trái tim cả tỉ người. Đời người có mấy ai làm được như vậy." 

 Ông Vũ Tú Thành đề cập "hiện tượng William Hung", chàng trai với gương mặt ngờ nghệch luôn nở nụ cười thân thiện, nổi danh từ chương trình American Idol. Hung được mệnh danh là "Ricky Martin của Hồng Kông" và là nghệ sĩ gốc Hoa đầu tiên có album nhạc đứng đầu bảng xếp hạng âm nhạc Billboard. 

"Đa số người dân Mỹ nhìn chung không hài lòng với thực tại (status quo) và luôn chỉ ra hàng loạt những yếu kém, bất cập của chính sách hiện hành, bất kể là ai đang là chủ nhân Nhà trắng hay đảng nào đang nắm quyền. Họ luôn luôn đòi thay đổi, cải cách. Việc ông Obama là người da màu đầu tiên được bầu làm Tổng thống thể hiện xu hướng đó, một cuộc cách mạng thực sự lật đổ nhiều định kiến lâu đời," ông Thành phân tích. 

"Sau 8 năm ông Obama cầm quyền, những chính sách của ông và Đảng Dân chủ lại trôi vào quán tính của một status quo khiến số lượng đủ lớn cử tri Mỹ thấy nhàm chán, thậm chí là bất bình mạnh mẽ. Người Mỹ đã thể hiện sự phản kháng của mình bằng việc bỏ phiếu cho một antithesis (phiên bản/biểu tượng đối lập) của những gì đại diện cho status quo. Quyền lực cuối cùng của nhân dân đã được thể hiện ra."

"Ông Donald Trump không chỉ là một antithesis của Tổng thống Barack Obama mà còn là antithesis của status quo trong nội bộ đảng Cộng hòa. Chính Trump cũng khẳng định như vậy tại các cuộc bầu cử sơ bộ của đảng này năm 2016. Kết quả, nhiều cử tri Mỹ đã bỏ phiếu cho ông năm 2016 như cách mà khán giả Mỹ bình chọn cho William Hung 12 năm trước đó. Mọi so sánh đều khập khiễng, nhưng ở đây, ta nhìn thấy nhiều điểm tương đồng."

Ông Biden sẽ điều chỉnh, kế thừa chọn lọc chính sách của ông Trump

Theo ông Vũ Tú Thành, "khác với ông Trump muốn phủ nhận những chính sách của người tiền nhiệm, trong đó có chính sách về kinh tế, chính sách về thương mại quốc tế. Tôi nghĩ rằng ông Biden sẽ chín chắn hơn, khôn ngoan hơn để lựa chọn những gì phát huy tác dụng tốt, tích cực trong di sản chính sách kinh tế, đặc biệt là kinh tế đối ngoại của ông Trump. Và bổ khuyết những thiếu sót trong chính sách của Trump bằng những giải pháp mới của ông ấy. 

Những bổ khuyết có thể sẽ bao gồm cả Go Back, tức là loại bỏ đấy. Hoặc là làm ngược lại những chính sách trước kia của ông Trump. Nhưng tôi nghĩ ông Biden sẽ không phủ nhận sạch trơn."

Mỹ tổ chức chuỗi cung ứng thời Biden và tác động ở toàn cầu

Soi vào những cụ thể, chi tiết trong chính sách kinh tế của Trump, tôi thấy ông đã khởi động được quá trình tổ chức lại chuỗi cung ứng toàn cầu, giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc nói riêng và phụ thuộc vào nước ngoài nói chung cho chuỗi cung của Mỹ. 

Tôi nghĩ rằng đấy là những cái mà ông Biden sẽ tiếp tục kế thừa. Nhưng cách thức thực hiện thì chắc chắn sẽ có những điều chỉnh để không gây những cú sốc như ông Trump đang làm. Ông Biden sẽ điều chỉnh để quá trình ấy diễn ra theo cách ít đau đớn nhất, cái giá phải trả là thấp nhất."

Ông Thành nhận định, ông Biden "sẽ hiểu và đánh giá cao hơn sự phụ thuộc lẫn nhau, sự kết hợp hữu cơ giữa doanh nghiệp Mỹ, thị trường lao động Mỹ và doanh nghiệp trên thế giới, thị trường việc làm của thế giới."

"Việc giảm bớt chi phí của việc chuyển đổi chuỗi cung ứng ấy cũng đồng nghĩa [giảm bớt chi phí] đối với các doanh nghiệp khác trên thế giới, với các nền kinh tế khác trên thế giới.

Bởi vì không thể có chuyện doanh nghiệp Mỹ 'đau' mà các nước khác không đau được. Doanh nghiệp Mỹ mà bị tổn thất hay trả giá, hỗn loạn thì ngay lập tức các nền kinh tế trên thế giới, hệ thống doanh nghiệp trên thế giới cũng bị đau đớn."

Doanh nghiệp Việt Nam muốn làm việc với doanh nghiệp Mỹ cần chú ý điều gì?

Ông Thành khẳng định, doanh nghiệp của chúng ta "Phải hiểu rất rõ ràng rằng doanh nghiệp Mỹ phải hành xử trong môi trường pháp lý của Hoa Kỳ. Công khai - minh bạch - thực dụng - và tưởng thưởng cho những nỗ lực tự thân chứ không phải dựa vào quan hệ hay bất cứ điều gì khác."

"Sự thành công của các doanh nghiệp Việt Nam hiện nay phụ thuộc vào những yếu tố nào? Nếu không phải là các yếu tố làm nên thành công cho doanh nghiệp Mỹ thì đấy là điều chúng ta cần điều chỉnh, thay đổi một cách nhanh chóng," ông Thành nói, xác nhận các giá trị của doanh nghiệp Việt-Mỹ đang có sự chênh lệch đáng kể.

Ông Vũ Tú Thành, Phó giám đốc điều hành khu vực của Hội đồng kinh tế Hoa Kỳ - ASEAN, nhận định trong 4 năm tiếp theo - nếu nước Mỹ dưới thời ông Biden - thì chính quyền Biden sẽ không chỉ nhấn mạnh sức mạnh cứng mà dường như còn đề cao hơn vai trò của sức mạnh mềm.

"Sức mạnh mềm ở đây là sự tôn trọng đối với các quy tắc và luật pháp quốc tế. Cái mà Việt Nam, tôi nghĩ mà hưởng lợi và đánh giá cao trong 4 năm vừa qua của chính quyền Trump đó là sức mạnh của Mỹ được triển khai ở khu vực Ấn độ - Thái Bình dương. Và sức mạnh đó giúp cho uy tín của Mỹ được tăng lên rất là nhiều và nó đã tạo ra những phản ứng, những thay đổi rất quan trọng ở khu vực này. 

Nhất là với những đối tác mà chính sách đó hướng đến. Và dường như nó đã khắc phục được những khiếm khuyết của các chính quyền trước. Tức là mặc dù những chính quyền trước đây của Mỹ đã có những tuyên bố rất mạnh mẽ nọ kia, nhưng không được bổ trợ, không được "back up" bởi những hành động kiên quyết cụ thể. 

Chính quyền Trump làm được điều đấy. Tuy nhiên cái mà chính quyền Trump, tôi nghĩ rằng còn thiếu sót, đó chính là sự tôn trọng đối với các luật pháp quốc tế, các định chế đa phương, các nguyên tắc... Việc phủ nhận các thiết chế đa phương sẽ không giúp ích gì được cho hòa bình, an ninh trật tự trên thế giới. 

Thế nên tôi nghĩ rằng chính quyền của ông Biden đã nhìn rất rõ. Các cố vấn của ông ấy, rồi bản thân ông ấy với kinh nghiệm đến mấy thập kỷ làm đối ngoại của quốc gia hùng mạnh nhất thế giới như thế thì ông ấy nhìn thấy rất rõ các vấn đề này. Đặc biệt là tầm quan trọng của các thiết chế đó, các nguyên tắc. Không chỉ là nội bộ chính trị Mỹ mà còn là chính trị quốc tế nữa. Cho nên với cái việc bổ khuyết những thiếu sót từ chính quyền Trump thì tôi đánh giá chính sách đối ngoại tới đây của Chính phủ Mỹ sẽ có những tác động tốt hơn cho phía Việt Nam."

Nói về tầm nhìn của Việt Nam đối với học thuyết khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương tự do và rộng mở, ông Vũ Tú Thành chỉ ra rằng chúng ta "đứng về lẽ phải".

"Muốn làm được như thế thì chúng ta phải có nguyên tắc, phải nhất quán với nguyên tắc đấy. Nguyên tắc lớn nhất Việt Nam hướng đến là LỢI ÍCH DÂN TỘC, TÔN TRỌNG LUẬT PHÁP QUỐC TẾ. Sự tôn trọng các thiết chế dân chủ cả trong nước và quốc tế." 

Ông Vũ Tú Thành, Phó giám đốc điều hành khu vực của Hội đồng kinh tế Hoa Kỳ - ASEAN:

Việt Nam thể hiện thái độ một cách phù hợp với cuộc Bầu cử Mỹ

Chính phủ Việt Nam về mặt ngoại giao chúng ta thấy rằng mới cách đây chưa đầy 2 tuần ngay trước thềm cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ ngày 3/11, đã đón tiếp rất trọng thị ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo của chính quyền Tổng thống Donald Trump.  

Đó là cách tiếp cận tốt!

Đối với cuộc bầu cử Mỹ lần này, Việt Nam đang giữ được thái độ trung lập, thận trọng khi quan sát mặc dù đánh giá rất cao những đóng góp của chính quyền Tổng thống Trump vào mối quan hệ song phương.

Thời điểm này khi mà nhiều lãnh đạo trên thế giới đã gửi đi thông điệp chính thức chúc mừng Tổng thống đắc cử Biden thì lãnh đạo Việt Nam vẫn thận trọng chưa làm việc đó. Nhưng website Chính phủ đã đăng tin ông Biden được các tổ chức truyền thông lớn của Mỹ tuyên bố là Tổng thống đắc cử và được các lãnh đạo trên thế giới chúc mừng. 

Tôi cho rằng chính phủ Việt Nam đang thể hiện phản ứng của mình một cách phù hợp từng nấc từng nấc theo thời gian chứ không hề ồ ạt. 

Bầu cử Mỹ 2020 và tác động đến quan hệ Việt-Mỹ

Bất chấp thực tế rằng có đến hơn 70% dân số Việt Nam qua các cuộc thăm dò dư luận trên các báo điện tử và mạng xã hội ủng hộ mạnh mẽ ông Trump. Thậm chí, rất nhiều trong số đó có quan điểm khá tiêu cực với ứng cử viên Joe Biden. 

Tôi vẫn tin rằng quan hệ song phương Việt - Mỹ dưới thời chính quyền Tổng thống đắc cử Joe Biden sẽ vẫn tiếp tục chiều hướng tích cực như là nó đang có. Chiều hướng tích cực này vốn dĩ được xây dựng dưới thời chính quyền Trump từ nền tảng trước đó do chính quyền Obama xây dựng. Mà chính quyền Obama lại tiếp quản nền tảng đó từ chính quyền của đảng Cộng hòa là ông Bush con. Và rất nhiều chính quyền trước đó nữa kể từ chính quyền của Tổng thống Bush cha. 

Ông Vũ Tú Thành - Phó giám đốc điều hành khu vực - Hội đồng kinh tế Hoa Kỳ - ASEAN cho rằng có thể thấy được những nét lớn trong chính sách của ông Biden từ bài phát biểu chiến thắng của ông đêm 7/11.

Theo ông Thành, về mặt đối nội, ưu tiên đầu tiên là hàn gắn đất nước, ngay tiếp theo là tập trung xử lý dịch Covid-19. Rồi một loạt các chính sách kinh tế sau đó hướng tới các đối tượng dễ tổn thương, không phân biệt đảng phái. 

Khác với Tổng thống Donald Trump, ông Biden nêu danh rất cụ thể nhóm thứ 3, không chỉ Cộng hòa không chỉ Dân chủ: "Tôi tự hào về những điều mà chúng ta làm cùng nhau - với sự đồng thuận rộng rãi nhất và đa dạng nhất trong lịch sử, từ Đảng Dân chủ, Đảng Cộng hòa, những người Độc Lập, những người cấp tiến, người trung lập, người bảo thủ, người già, người trẻ, người thành thị, người nông thôn, người dị tính, người đồng tính, cộng đồng LGBT, người gốc Latin, người gốc châu Á, người Mỹ bản địa..."

Tuy nhiên, công chúng cũng cần phải thận trọng vì chính trị gia nào cũng đều thể hiện như thế. Quan trọng là giai đoạn tiếp sau khi ông ấy thực thi lời hứa, cam kết bằng các chính sách cụ thể như thế nào. 

Dường như ông Biden đã ý thức được sự nghi ngờ như vậy từ những người thận trọng. Cho nên ông ta đã thể hiện luôn bằng một số hành động cụ thể qua việc thành lập các nhóm chuyển giao sẽ được công bố trong vòng 24 giờ. 

Bên cạnh đó, căn cứ vào cách thể hiện sự ủng hộ có thể nói là ồ ạt của lãnh đạo các quốc gia, vùng lãnh thổ, tổ chức quốc tế trên thế giới dành cho ông Biden hiện nay chứng tỏ họ ghi nhận thông điệp của ông Biden. 

TS Nguyễn Trọng Nghĩa, nhà sáng lập Công ty BWG Mai Châu, cho rằng thời gian qua, doanh nghiệp Việt Nam đã có những lợi thế nhất định khi ông Trump phát động chiến tranh thương mại với Trung Quốc. Một ví dụ được ông Nghĩa nêu ra là các nhà bán hàng của Trung Quốc sang kênh Amazon đang bị Amazon hạn chế, và đế chế thương mại điện tử khổng lồ này đang muốn mở rộng mạng lưới các nhà cung cấp Việt Nam.

TS. Nghĩa cũng cho rằng, khi ông Joe Biden đắc cử Tổng thống, cơ hội cho doanh nghiệp Việt Nam trong làm ăn với các đối tác Mỹ không hề giảm đi, mà thậm chí có thể còn tốt hơn. 

Lý giải điều này, ông Nghĩa tin rằng Tổng thống đắc cử Joe Biden sẽ tiếp tục cứng rắn với Trung Quốc, và hơn thế, còn bắt tay với các liên minh, đồng minh của mình như châu Âu, Canada… để cùng thực thi chính sách này, song song với đa dạng hóa chuỗi cung ứng. Và điều này sẽ khiến nhiều doanh nghiệp trên thế giới cũng như tại Việt Nam được hưởng lợi.  

Ông Nguyễn Cảnh Bình, Chủ tịch Alpha Books, Viện trưởng Viện lãnh đạo ABG cho rằng, về nhiều mặt, ông Joe Biden dường như như là phiên bản Obama 2.0, nhưng chính sách của ông được củng cố và thúc đẩy bởi những gì Trump đã làm với Trung Quốc: mạnh mẽ và cứng rắn hơn trong việc gây sức ép với nước này, và cùng chung mục tiêu với phe Cộng hoà trong việc loại bỏ nguy cơ Trung Quốc có thể trở thành đối trọng với Mỹ trong tương lai.

"Song các biện pháp mà ông Biden sử dụng sẽ khác với ông Trump. Chính quyền Biden có thể xem xét quay lại Hiệp định TPP mà Obama từng theo đuổi bất thành, giữ hoà khí, thân thiện với Liên minh châu Âu (EU) và các nước phương Tây," ông Bình nói.

"Khác biệt lớn nhất với Trump nếu Biden thắng cử đó là chính sách đối nội. Biden cũng như Obama sẽ thúc đẩy các chính sách thiên hướng xã hội, thiên tả và đảm bảo sự công bằng, thân thiện, đoàn kết của nước Mỹ, nới lỏng các quy định nhập cư, du học và buôn bán làm ăn với Mỹ...

Nước Mỹ dưới quyền Biden sẽ thực thi các chính sách mềm mại và nhẹ nhàng hơn. Cuộc xung đột với Trung Quốc - trọng tâm trong mọi chính sách của Trump - sẽ được thể hiện dưới các biện pháp và hành động truyền thống và ngoại giao, khác với tư duy Trump sử dụng những biện pháp tài chính và kinh tế…"

GS Hà Tôn Vinh, chuyên gia tư vấn tài chính, cựu trợ lý Nhà Trắng thời Tổng thống Ronald Reagan phân tích, "Mục tiêu trong 2 năm đầu của ông Biden sẽ là 'undo', tức là tất cả những gì ông Trump làm, ông Biden sẽ làm ngược lại. Sau đó, dần dần trong nửa nhiệm kỳ tiếp theo, ông sẽ dần phát triển các chính sách khác. Bởi vì nếu ông Biden thắng là vì ông đưa ra đường lối ngược lại với ông Trump."

"Ví dụ về công ăn việc làm, cho lương tối thiểu cao hơn, bỏ ra 300 tỷ USD giúp cho các công ty sản xuất, nghiên cứu tại Mỹ, mua hàng Mỹ. 400 tỷ USD đầu tư vào công nghệ, môi trường… tất cả vấn đề làm cho nước Mỹ xanh hơn.

Nói chung là Tổng thống nào cũng thế, đảng nào cũng vậy, muốn được đắc cử đều phải đặt quyền lợi nước Mỹ là tối thượng. Nhưng mà làm sao đó là chuyện khác. Giống như đường chúng ta đi, có người đi ô tô, có người đi xe máy."

Ông Trump chống Trung Quốc nhưng làm Mỹ suy yếu nhiều

Về quan hệ Mỹ - Trung sắp tới, nhiều người cho rằng Trump rất chống Trung Quốc nhưng tôi cho rằng ông Trump làm cho Mỹ suy yếu rất nhiều. 

Trước khi ông Trump lên, đảng Dân chủ đã có một quá trình thiết lập với các đồng minh càng ngày càng chặt để có thế bao vây Trung Quốc, ở ngoài thì hòa hoãn nhưng chính sách lại hữu hiệu hơn.

Nhưng đến khi ông Trump lên, ông thay đổi hết quan hệ đa phương với đồng minh, Mỹ đơn thân độc mã đối đầu với Trung Quốc, không hiệu quả mà giúp Trung Quốc càng ngày càng lấn tới.

Tôi cho rằng, khi ông Biden trở thành Tổng thống sẽ dần dần thiết lập lại quan hệ với đồng minh mà ông cho rằng có lợi cho nước Mỹ về lâu về dài. Việc này ông Biden có thể làm được bởi vì quan hệ cũ đã có, chỉ có cần thời gian để thiết lập lại.

Và một trong những vấn đề ông Biden có thể làm lại ngay là đưa nước Mỹ trở lại Hiệp ước chống Biến đổi khí hậu Paris.

Ăn nói mềm dẻo nhưng mang theo cây gậy lớn!

Về vấn đề Biển Đông thì vừa qua, Trung Quốc đã khiêu khích quá nhiều và Mỹ bắt buộc phải lên tiếng đưa vấn đề ra trước Liên Hợp Quốc. Về lâu về dài vấn đề Biển Đông là vấn đề chính sách lâu dài của Mỹ. Nước Mỹ hiện nay là một nước hùng cường, nhất nhì thế giới vì Mỹ có sức mạnh quân sự nói chung và trên biển nói riêng.

Nếu bị Trung Quốc "phá quấy" ở vùng Tây Thái Bình Dương nói chung và Biển Đông nói riêng thì sức mạnh của Mỹ sẽ bị yếu đi. Cho nên đây là vấn đề lâu dài, Mỹ không thể nào bỏ việc ủng hộ các nước khác ở Biển Đông.

Vấn đề là làm như thế nào. Giống như Tổng thống Roosevelt từng nói: Hãy ăn nói mềm dẻo nhưng mang theo cây gậy lớn!

GS Ngô Vĩnh Long, từ Đại học Maine, Mỹ, có nhiều năm nghiên cứu về lịch sử Đông Nam Á và quan hệ Mỹ - châu Á nhận định tình hình nước Mỹ trong những tuần tới "sẽ vẫn rất gay go".

Tình hình nước Mỹ hiện nay rất căng thẳng, những người ủng hộ ông Trump vẫn chưa chấp nhận thua."

Trong cuộc bầu cử này, ông Biden nhận được số phiếu phổ thông nhiều nhất từ trước đến nay và ông Trump cũng được nhiều người ủng hộ nhất từ trước đến nay. Như vậy, với cả hai phe, vấn đề ai thắng ai thua rất quan trọng. Và năm nay đúng là năm mà xã hội Mỹ phân hóa, phân cực nhất.

Đúng, sự phân hóa, phân cực của nước Mỹ là chưa từng thấy.

Lý do đưa đến tình trạng này này trong những thời kỳ toàn cầu hóa chính sách của Mỹ là đưa việc làm không chân tay ra các nước đang phát triển, trong đó có Trung Quốc để tăng cường các ngành khoa học, y tế, giáo dục và phát triển nền kinh tế tri thức, đặc biệt là dưới thời ông Clinton, khiến cho nhiều cử tri phản đối đảng Dân chủ.

Sự chia rẽ này rất căn bản và càng ngày càng chia rẽ, càng ngày càng sâu đậm chứ không chỉ là chia rẽ nhỏ như những năm trước đây.

Vì vậy, việc hàn gắn nước Mỹ sau 4 năm rất khó khăn. Ông Biden thắng nhưng nhiều khả năng có thể đảng Cộng hòa sẽ giữ được Thượng viện. Điều này sẽ gây cản trở cho những gì ông Biden và đảng Dân chủ muốn thực hiện. Thậm chí, việc đề cử các vị trí Bộ trưởng của ông Biden cũng sẽ gặp khó.

Vì vậy, trong 2 năm đầu ông Biden sẽ bị cản trở rất lớn. Đến cuộc cuộc bầu cử Quốc hội Mỹ vào 2 năm tới, nếu Thượng viện và Hạ viện được thêm người của đảng Dân chủ thì ông Biden mới được bắt đầu có thể đưa ra chính sách thay đổi nước Mỹ một cách tốt hơn.

TS. Chapman cho rằng, "Việt Nam có lợi từ quan hệ ngày càng mạnh mẽ với Mỹ, dưới thời Tổng thống Trump và điều này sẽ không ngừng lại mà thậm chí còn tiếp tục phát triển."

"Việt Nam là đối tác quan trọng của Mỹ cả về kinh tế và an ninh. Hai nước chia sẻ chung lợi ích khi tăng cường kinh tế thương mại. Quan hệ đối tác của hai nước liên tục được tăng cường sau khi bình thường hóa quan hệ vào năm 1995. Và tôi nghĩ không có Tổng thống nào đi ngược lại điều này."

Ông Nguyễn Cảnh Bình, Phó Chủ tịch VAPEC - Trung tâm kinh tế Châu Á-Thái Bình Dương, CEO Alpha Books cho rằng, chính quyền Biden có thể xem xét quay lại Hiệp định TPP mà Tổng thống Obama từng theo đuổi bất thành.

Trong khi đó, TS. Chapman nói rằng ông "không chắc ông Biden sẽ tái gia nhập TPP". 

"Thực tế trước đây TPP không được cả đảng Cộng hòa và Dân chủ ủng hộ. Bà Hillary cũng từng phản đối hiệp định thương mại này. Qua chiến dịch tranh cử, ông Biden cũng chưa từng đề cập về khả năng này."

Tiến sĩ Nicholas Chapman, nhà nghiên cứu người Anh trong lĩnh vực quan hệ quốc tế tại Trường Đại học Quốc tế Nhật Bản, cho rằng căng thẳng giữa Mỹ và Trung Quốc trong nhiệm kỳ Tổng thống mới của Mỹ sẽ tiếp tục, dù các phát ngôn có thể giảm nhẹ.

"Một trong những chính sách mang tính dấu ấn dưới thời Obama là chính sách Xoay trục về khu vực châu Á và theo đuổi chính sách can dự với Trung Quốc. Dưới thời của Trump, chính sách của Mỹ có phần cứng rắn hơn với Trung Quốc. Một số nhà ngoại giao Nhật Bản trao đổi với tôi cũng cho rằng, việc cứng rắn với Trung Quốc là một trong những điều quan trọng nhất trong các chính sách đối ngoại của Mỹ," ông Chapman bình luận với Trí thức trẻ/Tổ quốc.

"Và qua những gì ông Biden phát biểu trong chiến dịch tranh cử thì ông sẽ cứng rắn hơn với Trung Quốc so với chính mình khi còn làm Phó Tổng thống dưới thời Barack Obama.

Về chính sách Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, tôi nghĩ chính sách này sẽ được tiếp tục nhưng sẽ có một diện mạo mới vì chính sách này mang "thương hiệu" thời Tổng thống Donald Trump mà thường các chính quyền mới sẽ ít khi muốn giữ lại di sản từ thời kỳ tiền nhiệm. 

Vì thế, tôi nghĩ ông Biden có thể sẽ đổi tên. Nhưng nền móng thì sẽ được tiếp tục, 3 trụ cột là thượng tôn pháp luật, kinh tế thịnh vượng và cam kết với hòa bình, ổn định sẽ được duy trì dưới thời Biden mặc dù có thể thay đổi một chút như ông Joe Biden sẽ dựa nhiều hơn vào chủ nghĩa đa phương."

Nguyên Thứ trưởng Bộ Ngoại giao, nguyên Đại sứ Việt Nam tại Hoa Kỳ Nguyễn Quốc Cường:

Riêng quan hệ với Việt Nam thì, tôi có thể khẳng định được quan hệ Việt-Mỹ sẽ tiếp tục đà quan hệ như hiện nay. Năm nay hai nước kỷ niệm 25 năm thiết lập quan hệ ngoại giao giữa 2 nước, vừa rồi Ngoại trưởng Mỹ cũng sang Việt Nam để đánh dấu mốc kỷ niệm 25 năm quan hệ 2 nước.

Từng là Đại sứ Việt Nam ở Mỹ, tôi đã chứng kiến sự phát triển vượt bậc trong quan hệ Việt - Mỹ trên tất cả các lĩnh vực trong 25 năm qua. Tôi nhớ khi tôi tổ chức sự kiện nhân 20 năm bình thường hóa quan hệ thương mại Việt - Mỹ vào năm 2014 ngay tại tòa nhà trụ sở Quốc hội Mỹ, cả ông [John] Kerry, lúc đó là Ngoại trưởng, Thượng Nghị sĩ đảng Dân chủ và Thượng Nghị sĩ John McCain thuộc đảng Cộng hòa cũng đến.

Ông McCain phát biểu rằng, ông không thể tưởng tượng được có một ngày ông lại đứng chào cờ trước Quốc kỳ Việt Nam ngay tại trụ sở Quốc hội Mỹ. 

Ông có nói vui rằng: "Nếu bạn sống đủ lâu thì bạn có thể chứng kiến những điều không thể biến thành hiện thực, như ngày hôm nay".

Có lẽ là những người gắn bó lâu trong quan hệ hai nước sẽ cảm nhận được sự thay đổi trong 25 năm qua là rất lớn. Đó là nhờ sự ủng hộ từ cả 2 đảng Cộng hòa và Dân chủ.

Chúng ta chứng kiến những bước phát triển trong quan hệ với Việt Nam kể cả thời Cộng hòa như thời ông G. W. Bush hay ông Trump hai lần đến thăm Việt Nam. Thời Dân chủ thì có chuyến thăm của [Tổng thống Bill] Clinton, rồi chuyến thăm của Tổng thống [Barack] Obama. Hiện nay quan hệ hai nước là Đối tác toàn diện, cũng là nhân chuyến thăm của Chủ tịch nước Trương Tấn Sang thời Tổng thống Obama.

Cả các lãnh đạo Dân chủ và Cộng hòa đều phát biểu Mỹ ủng hộ Việt Nam phát triển và thịnh vượng. Đó là nằm trong lợi ích của Mỹ.

Dù cho Dân chủ hay Cộng hòa, đều khẳng định tôn trọng thể chế chính trị của Việt Nam. Đó là nguyên tắc rất quan trọng trong quan hệ 2 nước. Những bước phát triển kể cả Dân chủ hay Cộng hòa đều ủng hộ cả. Nên ông Joe Biden lên làm Tổng thống thì cũng sẽ tiếp tục đà phát triển như vậy

GS. TS Phạm Quang Minh nhận định:

Việt Nam sẽ cần chú ý vào xây dựng các cơ chế, diễn đàn, tổ chức mà có khả năng tạo ra được một sức mạnh tập thể. 

Việt Nam chúng ta cũng đang cố gắng trong một tổ chức Asean "cohesion", có nghĩa là gắn kết kết Asean - ở khu vực, cũng như gắn kết quốc tế ở tầm đa phương, ở tổ chức Liên hợp quốc.

Như ở Việt Nam chúng ta vẫn sử dụng cụm từ "đoàn kết dân tộc", việc ông Joe Biden thắng cử vừa qua trước mắt là đã đánh một dấu chấm cho sự chia rẽ ở bên trong nước Mỹ giữa các nhóm sắc tộc, các tầng lớp khác nhau của Mỹ, và một thế giới đang thiếu sự đoàn kết và thống nhất.

Đề cập định hướng chính sách đối ngoại trong tương lai mà Tổng thống đắc cử Mỹ Joe Biden có thể sẽ hướng tới, GS. TS Phạm Quang Minh cho rằng "Ông Joe Biden là một người sẽ đề cao sự hợp tác giữa các quốc gia." 

"Chính trong quá trình tranh cử ông Biden thường phê phán Tổng thống Donald Trump về chủ nghĩa đơn phương.

Ông Biden thể hiện rằng trong thế giới ngày nay, nước Mỹ cho dù là siêu cường vẫn cần hợp tác chặt chẽ với đồng minh. Và chủ nghĩa đa phương, hay chủ nghĩa khu vực, vẫn là một điểm cần phải tranh thủ."

Giáo sư Phạm Quang Minh, chuyên gia về chính trị - quan hệ quốc tế (Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn) nhận định chiến thắng của ông Joe Biden trong cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ có thể chấm dứt một thời kỳ chia rẽ bên trong cũng như bên ngoài nước Mỹ.

"Việc Tổng thống  đắc cử Biden làm được là ông chứng minh rằng những giá trị của Mỹ vẫn tiếp tục được phát huy. 

Những giá trị đó là tự do, bình đẳng, bác ái, những giá trị mà hơn 200 năm qua nước Mỹ đã theo đuổi và đến nay vẫn là một trong những biểu tượng mà nhiều quốc gia noi theo," ông Minh đánh giá về nguyên nhân chủ yếu đưa đến thắng lợi của ông Biden.

Trao đổi với chuyên trang Trí thức trẻ/Tổ quốc, nguyên Thứ trưởng Bộ Ngoại giao, nguyên Đại sứ Việt Nam tại Hoa Kỳ nhiệm kỳ 2014-2018 Phạm Quang Vinh đánh giá:

Cuộc bầu cử này cho thấy, một nước Mỹ vốn đã khác, nay càng thay đổi rất khác.

Thứ nhất, đó là một nước Mỹ vừa phân cực, phân hóa chính trị xã hội lại vừa chìm trong khủng hoảng đa chiều bao gồm cả khủng hoảng về y tế, khủng hoảng kinh tế và khủng hoảng xã hội.

Với tư cách là Tổng thống mới của nước Mỹ, ông Joe Biden bắt buộc phải xử lý vấn đề cấp bách nhất và cũng là ưu tiên hàng đầu là vấn đề nội trị. Nhất là câu chuyện giải bài toán kiểm soát đại dịch Covid-19, mở cửa phục hồi kinh tế, đi đôi với chuyện hàn gắn nước Mỹ đã phân cực rất nhiều.

Do vấn đề ưu tiên cấp bách là vấn đề nội trị nên điều này sẽ ảnh hưởng đến chính sách đối ngoại trong thời gian tới.

Nhìn chung, một nước Mỹ về mặt đối ngoại mà ta gọi là một nước Mỹ đã khác, là câu chuyện không chỉ của Donald Trump, mà là của Barack Obama và sắp tới là của ông Joe Biden.

Đó là, cử tri Mỹ hiện nay đã nhìn nhận về một giá trị rất khác, thực dụng hơn rất nhiều. Họ không nhìn nhiều vào giá trị nước Mỹ ở bên ngoài, mà tập trung vào lợi ích nước Mỹ, cuộc sống của người dân, cách thoát khỏi đại dịch và phục hồi kinh tế.

Cho nên, một mặt nước Mỹ vẫn phải coi trọng lợi ích nước Mỹ, vẫn phải thúc đẩy các giá trị, vai trò toàn cầu của Mỹ, nhưng mặt khác, họ cũng phải tiếp tục điều chỉnh theo xu hướng giảm chi phí, giảm cam kết và can dự ở bên ngoài. Đó là xu hướng mà dù là Obama, Trump hay sắp tới là Biden cũng phải đi theo.

Ngoài ra, cuộc bầu cử Quốc hội tính đến thời điểm hiện tại, Hạ viện nhiều khả năng vẫn do phe Dân chủ chiếm đa số, nhưng khoảng cách giữa Dân chủ và Cộng hòa thu hẹp lại. Còn Thượng viện khả năng vẫn do Cộng hòa nắm giữ. Trong hai cơ quan này, Thượng viện quyết định rất nhiều chính sách đối ngoại và nhân sự đối ngoại trong khi Hạ viện lo ngân sách.

Thêm vào đó, Tòa án Tối cao nghiêng về bảo thủ, thiên Cộng hòa nhiều hơn.

Do đó, với cấu trúc quyền lực qua cuộc bầu cử này, ông Biden cũng không thể một mình tự quyết mà phải dàn xếp giữa hai đảng Dân chủ, Cộng hòa ít nhất là trong thời gian trước mắt khi bắt đầu nhiệm kỳ.

Mời độc giả theo dõi toàn bộ nội dung phân tích của Đại sứ Phạm Quang Vinh đại đây:

 

Nước Mỹ vừa trải qua cuộc bầu cử Tổng thống đặc biệt, với 4 ngày người dân Mỹ cùng dư luận quốc tế chờ đợi kết quả, và ông Joe Biden đã được các hãng thông tấn/thống kê dự đoán thắng cử trước Tổng thống Donald Trump, trở thành Tổng thống thứ 46 của Mỹ.

Nhằm cung cấp cho độc giả góc nhìn toàn cảnh về tình hình nước Mỹ và toàn cầu trong tương lai gần, cũng như trong 4 năm tiếp theo, chuyên trang Trí thức trẻ/Tổ quốc đã kết nối với các chuyên gia trong và ngoài nước, các nhà ngoại giao kỳ cựu,... để thu thập nhận định về nhiều lĩnh vực được quan tâm như: Triển vọng quan hệ Việt Mỹ; vai trò của Mỹ đối với các vấn đề nóng của khu vực và quốc tế; những cơ hội về thương mại; tương lai của các thỏa thuận đa phương; và kỳ vọng về những chính sách mới của Mỹ.

Ý kiến, quan điểm, phân tích của các chuyên gia sẽ lần lượt được chúng tôi cập nhật dưới đây.

Độc giả quan tâm có thể email đến địa chỉ [email protected], chúng tôi sẽ chuyển ý kiến đến chuyên gia để có nhận định về lĩnh vực mà quý vị quan tâm. Kính mời quý độc giả cùng theo dõi.