Các bạn có thể theo dõi phần trước tại: Bí mật về những tờ tiền đầu tiên của Việt Nam cách đây hơn 600 năm (Phần 1)
Tiền giấy gồm có 7 mệnh giá với những hình vẽ khác nhau để phân biệt. Ngoài 4 tờ tiền đầu tiên là: 10 đồng, 30 đồng, 1 tiền, 2 tiền, lần này chúng ta sẽ đến với nốt 3 loại sau:
5. Tờ 3 tiền có hình lân
Kỳ lân là một con vật tưởng tượng, có đầu rồng thân thú, biểu tượng cho sự trường thọ, oai phong, báo hiệu điềm lành, biểu trưng cho hòa hợp âm dương. Kỳ lân là một vật linh thiêng trong bộ Tứ linh. Kỳ lân khi xuất hiện là báo hiệu sự ra đời của minh chúa, hay bậc hiền nhân quân tử.
Hình minh họa. Hình tượng kỳ lân được sử dụng nhiều trong văn hóa dân gian.
Con đực được gọi là kỳ, con cái là lân. Trong điêu khắc trang trí đình làng, con lân không ở những vị trí trung tâm, trang trọng như con rồng. Nó có mặt ở trên gác thờ, trên nóc đình, trên cửa nghi môn... để tô điểm và canh chừng các thế lực tà ám. Đây cũng là một biểu hiện của tính "Mẫu" trong văn hóa Việt Nam.
6. Tờ 5 tiền vẽ phượng
Phượng là biểu tượng của đức hạnh và vẻ duyên dáng, thanh nhã. Phượng hoàng cũng biểu thị cho sự hòa hợp âm dương. Phượng hoàng là con vật thiêng, lông của nó có 5 màu, tiếng hót như nhạc và có 5 biến điệu diệu kỳ. Phượng là con đực; hoàng là con cái. Chim phượng là biểu tượng cho phúc lộc và sự sang quý.
Chim hoàng là biểu tượng cho hoàng hậu, xuất hiện bên cạnh hình tượng rồng của vua, chính vì vậy hình ảnh long, phụng thường xuất hiện cùng nhau. Phượng hoàng là con vật hiền đức, báo hiệu điềm lành. Theo truyền thuyết, phượng hoàng chỉ xuất hiện vào thời thịnh trị. Đây cũng là ước mong của vương triều phong kiến Đại Việt.
7. Tờ 1 quan có hình rồng
Rồng là linh vật tổng hợp từ nhiều loại vật có thật trong tự nhiên, do vậy rồng mang trong mình ưu thế vượt trội của các loài, trong đó sức mạnh và quyền năng thiên biến vạn hóa là biểu hiện của khát vọng vươn lên chinh phục tự nhiên và chinh phục chính mình của con người.
Hình tượng Rồng trong văn hoá Việt rất linh thiêng, nó là hình tượng của cội nguồn, của đoàn kết dân tộc, đó là Lạc Long Quân, người cha của dân tộc Việt. Rồng là biểu trưng của sự mạnh mẽ, hùng tráng, uy lực bất bại trước kẻ thù.
Hình tượng rồng thời nhà Hồ.
Trong văn hóa nông nghiệp, Rồng là linh vật mang lại điềm lành, sự may mắn, thịnh vượng và thông thái. Đồng thời còn là sứ giả để gửi gắm những ước vọng trong đời: Cầu mưa thuận gió hòa, cầu phồn thực.
Trên hết, rồng đại diện cho Thiên tử, thể hiện quyền uy, củng cố thêm vương quyền và thần quyền tuyệt đối cho người đúng đầu đất nước.
Sứ mệnh lịch sử của tờ tiền đầu tiên
Khi vị "Kiến trúc sư" của nhà Hồ - Hồ Quý Ly thâu tóm quyền lực, Đại Việt đang suy trong cơn suy khủng, vấn đề cấp bách nhất là tài chính. Hệ quả của 30 năm chinh chiến chống Chăm Pa, khiến ngân khố trống rỗng.
Quan lại, nhà giàu đầu cơ, tích trữ của cải. Ngân sách thiếu hụt làm nền hành chính không phát triển được, thương mại gặp khó khăn vì tiền tệ hiếm hoi.
Việc phát hành tiền giấy của Hồ Quý Ly gồm hai mục đích, đầu tiên là tạo phương tiện chi trả và thu gom kim loại để đúc súng thần công (hiện đại hóa quân đội để xây dựng và bảo vệ đất nước).
Bản vẽ tờ 1 quan có hình rồng.
Đồng thời, tiền giấy giống như "đòn đánh" trực diện vào tầng lớp quan lại, quý tộc đại địa chủ nhà Trần, thế lực đang nắm giữ nhiều ruộng đất, của cải của đất nước nhằm hạn chế "sức mạnh" của lực lượng này đối với vương triều và vương quyền.
Những tờ tiền đầu tiên này cũng khẳng định tham vọng thay đổi thể chế chính trị xã hội, thay đổi vương triều của Hồ Quý Ly. Đánh dấu sự khác biệt hoàn toàn so với các vương triều trước.
Cái chết yểu của tờ tiền giấy
Từ nguyên nhân sâu xa và ý nghĩa hiện thực nhằm vực dậy nền kinh tế đang suy thoái, xã hội đang khủng hoảng, nạn chiếm hữu ruộng đất tràn lan... Thông Bảo hội sao ấp ủ hoài bão của Hồ Quý Ly, song thực tế, hiệu quả tờ tiền đưa lại không được như mong muốn, thậm chí, nó còn bị "cự tuyệt" trong lưu thông.
Cùng với việc phát hành tiền giấy là những quy định của nhà nước trong việc đổi tiền, lưu hành và định giá. Những chính sách đó được cho là độc đoán, mang tính bắt buộc triệt để và đã vấp phải sự "phản kháng" của số đông trong xã hội.
Quan chức bị trả lương bằng tiền giấy, dân chúng, đặc biệt là nhà buôn đã chống lại việc sử dụng tiền giấy, một số còn không sử dụng tiền giấy và đóng cửa tiệm khiến giá cả tăng cao.
Thông Bảo hội sao là "tiếng gà gáy sớm" của lịch sử phong kiến Việt Nam cuối thế kỷ XIV, đầu thế kỷ XV, trong khi điều kiện kinh tế, xã hội chưa phát triển đặc biệt là quan hệ buôn bán, giao thương chưa có "nhu cầu" sử dụng tiền giấy. Đó, chỉ là xuất phát từ "tư tưởng" của người đứng đầu một vương triều mà thôi.
Tờ tiền đầu tiên đã bị cả xã hội phản đối vì:
Cùng với thu hồi tiền đồng, phát hành tiền giấy, Hồ Quý Ly còn chủ trương tiến hành cải cách sâu rộng về kinh tế, xã hội, sử gọi là "hạn điền" và "hạn nô" tấn công và đụng chạm vào "thượng tầng" của xã hội Đại Việt lúc bấy giờ.
Nó như tiếng "súng thần công" bắn vào xã hội đang khủng hoảng, kinh tế đang suy yếu, sụp đổ là tất yếu, và bị cả xã hội "phản ứng". Từ ngàn đời trước đó, tiền đồng đã được sử dụng và lưu hành sâu rộng cả trong nội thương và ngoại thương.
Việc cất giữ, bảo quản làm "của hồi môn", "tài sản" cho con cháu mai sau dễ dàng, tiền giấy ra đời đã không đáp ứng được yêu cầu này, đặc biệt là việc cất giữ, đầu cơ trở thành vấn đề đối với tầng lớp quý tộc, nhà giàu và cả nhân dân. Ngoại thương gần như bị cô lập vì tiền giấy không được các nước thừa nhận và buôn bán. Khó khăn chồng chất khó khăn.
Tiền giấy nhà Hồ lưu hành 11 năm (1396-1407), trùng với khoảng thời gian từ khi ra đời cho đến khi vương triều Hồ thất bại trước cuộc vũ trang xâm lược của nhà Minh.
*Tài liệu tham khảo
- Lê Thành Khôi (2016), Lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến giữa thế kỷ XX, Nxb Thế giới, HN, Tr. 228.
- Ngô Sỹ Liên và các sửa thần nhà Lê (1998), Đại Việt sử ký Toàn thư tập II. Bản kỷ toàn thư, quyển VIII, Kỷ nhà Trần, Nxb Khoa học xã hội, HN, Tr. 189.
- Nguyễn Khắc Thuần (2005), Việt sử giai thoại (tập 4 36 giai thoại thời Hồ và thuộc Minh), Nxb Giáo dục, HN, Tr. 9.
- Quốc sử quán triều Nguyễn (1998), Khâm Định Việt sử thông giám cương mục. Chính biên, quyển XI, Nxb Giáo dục, HN, Tr 318.
- Quỳnh Cư, Đỗ Đức Hùng (2005), Các triều đại Việt Nam, Nxb Thanh niên. Tr. 150
- Trương Hữu Quýnh (Chủ biên), Phan Đại Doãn, Nguyễn Cảnh Minh (2007), Đại cương lịch sử Việt Nam tập I, Nxb Giáo dục, HN, Tr. 254.
- Ủy Ban Khoa học Xã hội Việt Nam (1971), Lịch sử Việt Nam tập I, Nxb Khoa học Xã hội, HN, Tr. 233