Tây Hạ (1038 - 1227) hay Đại Hạ là vương triều do tộc người Đảng Hạng ở Tây Bắc Trung Quốc sáng lập. Trong ngôn ngữ Tây Hạ, “Đại Hạ” có nghĩa là “Đại Bạch Cao quốc”. Vương triều này tồn tại trong thời gian tương đối ngắn ngủi, chỉ 189 năm với 10 đời hoàng đế trị vì.
Theo các nghiên cứu, nhà nước phong kiến Tây Hạ có nền chính trị hoàn thiện, luật pháp nghiêm minh, còn sở hữu hệ thống chữ viết độc đáo, từng sánh ngang với nhà Tống, nhà Liêu.
Tuy nhiên, tới giữa thế kỷ thứ 13, Tây Hạ không còn đủ sức để chống lại sức tấn công như lũ cuốn của đế quốc Mông Cổ. Năm 1226, Thành Cát Tư Hãn đem quân tấn công Tây Hạ và lần lượt chiếm đóng lãnh thổ của vương quốc chỉ trong 4 tháng. Sau khi hạ được Hưng Khánh phủ, đô thành của Tây Hạ, quân đội Mông Cổ đã xông vào thành, cướp bóc. Gót ngựa của kỵ binh Mông Cổ đi tới đâu, xương trắng của người Tây Hạ phơi tới đó. Trường tồn suốt 189 năm, Tây Hạ, vương triều trấn giữ một phương trong lịch sử Trung Quốc đã bị tiêu vong.
Dân tộc Đảng Hạng cũng biến mất từ đó. Chỉ còn lăng vua Tây Hạ xây bằng đất cao lớn sừng sững dưới chân núi, trải qua bao mưa nắng, thăng trầm lịch sử vẫn đứng vững với thời gian, thậm chí được mệnh danh là "Kim tự tháp phương Đông".
Quần thể lăng mộ hoành tráng là nơi yên nghỉ của 9 vị hoàng đế với lịch sử hơn 900 năm. (Ảnh: Baijiahao).
Lăng mộ hoàng gia Tây Hạ nằm trước ngọn núi Hạ Lan, cách Ngân Xuyên (thủ phủ khu tự trị Ninh Hạ) khoảng 30km. Đây là nơi yên nghỉ của 9 vị hoàng đế với lịch sử hơn 900 năm. Công trình này trải dài khoảng 5km từ đông sang tây, 10km từ bắc xuống nam, diện tích khoảng 53km vuông. Lăng vua quy mô như vậy ở Trung Quốc được đánh giá là rất hiếm.
Các nhà khảo cổ đã tiến hành khảo sát, nghiên cứu khu di tích này từ thập kỷ 70 thế kỷ XX. Họ khai quật được 1 lăng vua, 4 ngôi mộ bồi táng, 4 đình bia và một di chỉ cung điện phát hiện một số cổ vật Tây Hạ rất giá trị. Trong đó, có chữ viết Tây Hạ, những bức tranh phản ánh cuộc sống du mục và cuộc sống trong thành của người Tây Hạ, các tác phẩm điêu khắc, rất nhiều đồng tiền cổ lưu thông thuộc các thời kỳ cùng rất nhiều loại đồ đồng, đồ gốm… Điều khiến các nhà khảo cổ kinh ngạc là có rất nhiều tượng đá, tượng đất hình dáng độc đáo.
Đồng thời, các nhà khảo cổ còn đo đạc, vẽ bản đồ nhiều lần, có hệ thống toàn bộ khu lăng, tiếp tục phát hiện mới nhiều lăng mộ to nhỏ khác nhau. Đến năm 1999, tổng cộng đã phát hiện 9 lăng mộ vua, 253 ngôi mộ bồi táng.
Ấn tượng là 9 lăng mộ vua Tây Hạ được bố trí chính xác theo mô hình chòm sao Bắc Đẩu, những ngôi mộ lân cận được sắp xếp theo bố cục chiêm tinh. Với trình độ khoa học công nghệ thế kỷ 11, vì sao người Tây Hạ làm được điều này là câu hỏi đến nay các chuyên gia vẫn chưa tìm ra câu trả lời.
Tòa tháp chính được xây theo lối kiến trúc tháp bát giác, đặc trưng trong Phật giáo.
Là một đất nước Phật giáo, xem trọng Nho học và Hán pháp, kiến trúc lăng mộ Tây Hạ cũng chịu ảnh hưởng sâu sắc từ những văn hóa trên. Các tòa tháp chính trong lăng đều được xây theo lối kiến trúc tháp bát giác, mang đậm dấu ấn phong thủy phương Đông.
Ngoài ra, tất cả lầu tháp và lầu cổng trong lăng đều do các tháp Phật to nhỏ tạo thành. Tương xứng với tháp lăng bên trong, hình thành một quần thể kiến trúc mang nét đặc sắc dân tộc sâu đậm.
Các nhà khảo cổ suy luận, vương quốc Tây Hạ lấy đài lăng có hình tháp nhiều mái hiên cao to hùng vĩ làm trung tâm, xung quanh là quần thể tháp Phật cao thấp, đan xen nhau. Từ đó làm cho lăng viên đầy khí thế hùng tráng tôn sùng Phật pháp, làm nổi bật nét đặc sắc kiến trúc độc đáo của lăng vua Tây Hạ.
Mỗi lăng mộ nhà vua có diện tích khoảng 100.000 mét vuông được xây tường đá, thành lũy bảo vệ, lầu để bia ghi danh, phòng thờ... Tuy nhiên nhiều trong số chúng bị hư hại trong chiến tranh khi quân Mông Cổ đốt phá lăng mộ vào năm cuối cùng của vương triều. Nắng gió thiên tai trong 900 năm qua cũng góp phần bào mòn và ảnh hưởng nghiêm trọng đến những công trình còn lại.
Tuy nhiên, kỳ lạ là 9 lăng mộ vua Tây Hạ vẫn vẹn nguyên, không hề hấn gì trước những tác động của ngoại cảnh.
Đi sâu vào tìm hiểu các nhà khoa học khám phá ra rằng xây nhà đất chính là sở trường của người Tây Hạ. Người Tây Hạ đã sử dụng kỹ thuật xây dựng có tên là xây đất nện.
Về cơ bản, đất sẽ được nén chặt lại bằng một chiếc đầm cho tới khi thành một bức tường hoặc nền nhà. Kỹ thuật xây dựng này giúp cho các công trình có thể đứng vững hàng nghìn năm, Vạn Lý Trường Thành từ thời nhà Tần cũng được xây bằng đất nện. Đặc biệt đất nện của người Tây Hạ được thêm sợi gai và hạt gạo khi trộn để thêm phần chắc chắn.
Thành tựu kỹ thuật đất nện Tây Hạ đạt đến đỉnh cao trong việc xây dựng lăng mộ hoàng gia. Những lăng mộ này được ghi nhận là "cỏ không bao giờ mọc, chim không bao giờ đậu".
Theo cuốn Tây Hạ Sử, những vị vua Đại Hạ không muốn cỏ dại mọc trên mộ để giữ được vẻ uy nghi bề thế cũng như tránh việc cỏ cắm sâu rễ xuống đất gây ảnh hưởng đến độ chắc chắn của công trình.
Để làm được điều này, những người thợ đã sử dụng 2 phương pháp: Thứ nhất, cho hoàng thổ vào nồi lớn hấp chín để tiêu diệt hạt giống cỏ bên trong; thứ hai, khử trùng hoàng thổ, cho thêm dầu mè rồi bắc lên bếp xào, điều này khiến các loại cây không thể nảy mầm.
Khu lăng mộ Tây Hạ còn ẩn chứa nhiều bí mật chờ được giải mã.
Xung quanh lăng mộ cũng có nhiều loài chim hoang dã như quạ, chim sẻ, … nhưng tuyệt nhiên chúng không bao giờ đậu vào những lăng mộ. Phải chăng loài chim cũng biết kính nể các vị vua?
Nhà khảo cổ tin rằng chính kết cấu hình sao Bắc Đẩu của với nhiều lăng mộ xuất hiện dày đặc đã khiến những con chim cảm thấy bức bối, có cảm giác sợ hãi và không muốn đậu lại. Trong khi đó các nhà sử học lại cho rằng những người thợ xây đã thêm một loại chất độc nào đó vào đất đai khiến loài chim tránh xa.
Vấn đề này cho đến nay các nhà khoa học vẫn chưa đi đến thống nhất. Ngoài ra loạt thắc mắc như: Những lăng mộ này còn ẩn chứa những bí mật gì? Những thứ được tìm thấy trong lăng mộ có vai trò thế nào trong vương triều của người Tây Hạ?... có lẽ phải còn rất lâu nữa mới có được câu trả lời.