Những quả cầu đá này được biết đến từ thập niên 1930, khi nhân viên công ty United Fruit khai khẩn khu rừng nhiệt đới Costa Rica để trồng chuối.
Họ tìm thấy rất nhiều quả cầu đá lớn bị chôn vùi trong đất và tiến hành khai quật . Ngay sau đó những khối đá hình cầu bí ẩn này trở thành vật trang trí trên cỏ được đánh giá cao.
Kể từ đó đến nay, đã có trên 300 quả cầu đá được khai quật, thậm chí đến gần đây, những quả cầu khổng lồ bằng đá vẫn tiếp tục được phát hiện, chủ yếu nằm ở xung quanh khu vực đồng bằng sông Diquis.
Nhiều khối đá đã bị mẻ, vỡ trong quá trình dịch chuyển. Bên cạnh đó, những gã thợ săn kho báu tìm vàng đã cố tình phá vỡ chúng khi còn ở dưới đất. Cho đến thời điểm cơ quan chức năng can thiệp, tình hình có giảm đi, nhưng đã có hàng chục hòn đá bị phá hủy.
Những khối đá hình cầu này có kích thước đa dạng, với đường kính nhỏ nhất chỉ vài cm cho đến đến hơn 2m và nặng tới 18 tấn. Khoảng 1/2 là đá hoa cương và số còn lại được đẽo gọt từ nham thạch.
Những khối đá hình cầu được tạo ra với các bề mặt đá tròn nhẵn, bóng loáng, hình cầu gần như hoàn hảo, sự đa dạng về kích thước cũng như công đoạn chế tác, khiến cho các khối cầu đá này trở thành những hiện vật khảo cổ đặc biệt.
Người ta đã đặt ra nhiều giả thuyết khác nhau, chẳng hạn như đó là các khối cầu có tác dụng định hướng, hay các di vật có liên hệ với công trình cự thạch Stonehenge ở Anh, hoặc thậm chí là sản phẩm của người ngoài hành tinh.
Một giả thuyết cho rằng chúng được tạo ra vì mục đích tôn giáo nhưng không có bằng chứng thuyết phục. Mọi chuyện càng bí ẩn hơn khi những quả cầu đá lớn nhất và đẹp nhất nằm sâu trong rừng.
Tuy nhiên, những người thổ dân từ chối đưa các chuyên gia vào sâu trong rừng tìm hiểu vấn đề này. Nguyên do là vì thổ dân tin rằng đó là khu vực linh thiêng, người ngoài không được phép đặt chân đến.
Một quả cầu đá mới được tìm thấy hồi cuối 2017. Ảnh minh họa
Nhà nhân loại học Ivar Zapp và George Erikson thì khẳng định rằng các quả cầu này minh chứng rằng, ở vùng đồng bằng sông Diquis, khu vực phía Nam Costa Rica thời tiền sử đã từng tồn tại một nền văn minh tiên tiến mà con người ngày nay chưa từng biết đến.
Tuy nhiên, các chuyên gia vẫn chưa thể lý giải người xưa vận chuyển những tảng đá lớn như vậy lên trên đỉnh đồi bằng cách nào. Đặc biệt, một số quả cầu đá được đặt chính xác ở chính đỉnh đồi.
Có một mỏ đá cách đó khoảng 75 km, những khối đá được cho là đã được tạo thành khoảng 600 năm sau công nguyên, nhưng trước khi bắt đầu cuộc chinh phạt Tây Ban Nha, thời kỳ mà dụng cụ kim loại vẫn chưa xuất hiện.
Tuy nhiên, phương pháp định tuổi các khối đá này cũng chỉ cho ra các kết quả mang tính phỏng đoán vì nó chỉ cho thấy lần cuối cùng chúng được sử dụng, không phải thời điểm chúng mới được tạo ra.
Cũng có một giả thuyết cho rằng những khối đá này chỉ đơn giản là các biểu tượng thể hiện địa vị.
Các khối đá này, hiện đã trở thành một di sản UNESCO, có thể đã được bố cục theo các mẫu hình lớn với ý nghĩa thiên văn, khi có nhiều khối đá được sắp hàng thành các đường thẳng và đường cong, cũng như các hình tam giác và hình bình hành.
Tuy nhiên, vì hầu hết các khối đá này đều đã được dịch chuyển khỏi vị trí đặt lúc ban đầu, nên các nhà nghiên cứu tỏ ra hoài nghi không biết liệu có thể khám phá được ý nghĩa chân thực của chúng hay không.
Những khối đá hình cầu kỳ lạ vẫn được dùng trang trí trước sân của tòa nhà chính phủ, trong bảo tàng, công viên hay trước những ngôi nhà dân ở Costa Rica và là điểm hấp dẫn với du khách thế giới.
(T/h)