Báu vật Việt Nam: Loài 'mãng xà' mệnh danh kiệt tác tự nhiên đẹp hiếm thấy, cả thế giới chỉ 5 nước có

Đây là hình ảnh tuyệt đẹp và đầy sống động của một trong 3 loài trăn quý hiếm tại Việt Nam - Trăn máu (danh pháp khoa học: Python brongersmai).

Trăn máu hay còn gọi là trăn cộc tại Việt Nam, là một trong những sinh vật cực kỳ quý hiếm và đẹp đẽ ở nước ta. Đáng tiếc thay, loài trăn máu ngày một giảm số lượng, do đó Sách Đỏ Việt Nam phân hạng chúng là EN - Nguy cấp. Loài này đang phải đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng trong tự nhiên rất cao trong một tương lai rất gần khi quần thể bị suy giảm hơn 50%.

Trên thế giới, loài trăn máu chỉ được tìm thấy ở 5 quốc gia là Việt Nam, Thái Lan, Malaysia, Singapore và Indonesia.

Kẻ săn mồi thiện chiến

Trăn máu thuộc họ Pythonidae. Loài này có nhiều tên gọi khác nhau, phần lớn do quốc gia mà nó sinh sống. Có thể kể đến như trăn đuôi ngắn Brongersma, trăn máu Malaysia, trăn đỏ đuôi ngắn, hay trăn máu Sumatra.

Danh pháp khoa học phần hai của trăn máu (Python brongersmai) được đặt để vinh danh nhà bò sát học người Hà Lan Leo Brongersma (1907-1994).

Môi trường sống tự nhiên ưa thích của trăn máu là đầm lầy và đầm lầy nhiệt đới trong rừng, ở độ cao từ mực nước biển đến 650 mét. Khi trưởng thành, loài này hoàn toàn sống trên cạn (nhưng khi săn mồi lại phục kích dưới nước), dù vậy, con non có thể tận dụng nơi ẩn núp trong các bụi cây và cây thấp.

Trăn máu là loài rắn có thân hình dày với đầu dài, rộng và đuôi ngắn, thon dần về phía cuối. Con đực trưởng thành thường có chiều dài tổng thể từ 91–152 cm, và con cái từ 120–180 cm mặc dù một số con được ghi nhận dài tới 240 cm. Cân nặng từ 5 đến 13 kg. Nhìn chung, con cái thường to lớn hơn con đực nhưng lại có chiếc đuôi ngắn hơn con đực. Trong điều kiện nuôi nhốt, loài này có thể sống thọ tới 20 năm.

Khác với phần lớn loài Rắn, trăn cộc chủ yếu hoạt động vào lúc chạng vạng thay vì hoạt động về đêm. Chúng thường săn mồi vào lúc bình minh và hoàng hôn chứ không phải suốt đêm, để tìm kiếm và săn con mồi như các loài gặm nhấm, lưỡng cư, thú nhỏ...

Trăn máu là một kẻ săn mồi thiện chiến. Loài này thường dùng chiến thuật ẩn dưới lá, bụi rậm, dưới nước để phục kích con mồi. Nhờ các hố cảm biến nhiệt ở môi trên - có khả năng phát hiện các bước sóng ánh sáng trong quang phổ hồng ngoại, loài trăn này có khả năng nhìn thấy hình ảnh nhiệt ở môi trường xung quanh, từ đó, giúp chúng định vị dễ dàng con mồi máu nóng trong điều kiện ánh sáng kém.

Giống như các loài bò sát khác, trăn máu có một cơ quan Jacobson ở vòm miệng. Chúng sẽ thè lưỡi ra để thu thập các hạt mùi trong không khí hoặc từ bề mặt của các vật thể. Lưỡi của chúng chẻ đôi ở cuối, chia thành hai hướng theo hình chữ V, cho phép rắn thu thập các hạt mùi từ hai hướng khác nhau. Khi lưỡi được đưa vào miệng đến cơ quan Jacobson, cơ quan này sẽ xử lý thông tin và xác định mùi đến từ phía nào của lưỡi. Điều này sẽ cho rắn biết hướng đi để tìm mùi đó.

Sau khi định vị được con mồi, chúng sẽ dùng các vũ khí còn lại để sửa soạn bữa ăn. Trăn máu có răng lớn và có thể gây thương tích nghiêm trọng vì cú tấn công của chúng có lực rất lớn. Chưa kể, chúng là loài trăn hung dữ, không ngại đối đầu nguy hiểm.

Chúng là loài rắn không có nọc độc, giống như tất cả các loài trăn khác, do đó chúng giết chết con mồi bằng cách siết chặt. Sau khi cắn con mồi, chúng quấn chặt hơn và siết chặt hơn mỗi khi con mồi thở ra, cho đến khi con mồi chết vì ngạt khí. Sau đó, trăn máu sẽ từ từ nuốt trọn con mồi. 

Kiệt tác tự nhiên từ những hoa văn, sắc màu tinh xảo

Một trong những đặc điểm đáng nhớ nhất của loài trăn mệnh danh "kiệt tác tự nhiên" của Việt Nam này đến từ hoa văn và sắc màu trên da của chúng. Các dải màu từ đỏ tươi, cam đến màu đỏ gỉ sét xỉn hơn. Cũng có những quần thể trăn máu có màu vàng và nâu, tùy theo khu vực địa lý mà chúng phân bố. 

Các gam màu này được phủ lên các đốm và sọc màu vàng/ nâu nhạt chạy dọc theo chiều dài cơ thể, cũng như các đốm nâu và đen kéo dài lên hai bên sườn. Bụng trăn máu có màu trắng, thường có các đốm đen nhỏ. Đầu chúng hình tam giác, thường có màu xám.

Tất cả những màu sắc và hoa văn này khiến cho trăn máu có vẻ đẹp hiếm có so với các loài trăn khác, giống như chúng được tạo hóa tô vẽ hết sức tinh xảo, sống động vậy.

Đáng buồn thay, chính vẻ đẹp hiếm có mà thiên nhiên ban tặng cho trăn máu lại khiến chúng dần bên bờ hố sâu tuyệt chủng. 

Người ta sẵn sàng chi bội tiền để có được những vật dụng, quần áo một phần làm từ da của trăn máu. Do đó, nạn săn trộm loài trăn này diễn ra ồ ạt. Thai National Parks cho biết, có bằng chứng cho thấy có dấu hiệu rõ ràng về hoạt động buôn bán khai báo sai, không báo cáo và bất hợp pháp liên quan đến hàng chục nghìn con trăn máu.

Không chỉ lấy da để làm kỹ nghệ, trăn máu còn bị săn để làm thực phẩm và dược liệu cổ truyền. Chưa đủ, sinh vật đẹp đẽ này còn bị bắt từ nhỏ để nuôi làm cảnh trong nhà. 

Trước đây, trăn máu được coi là loài thường không thể đoán trước và hung dữ, nhưng dần dần trở nên phổ biến hơn trong số những người nuôi bò sát. Những con non được nuôi nhốt thường trở thành những con trưởng thành có tính khí ôn hòa, có phần dễ đoán. 

Các nhà sinh vật học cho biết, nhiều loài rắn đang trở nên phổ biến hơn trong ngành buôn bán thú cưng. Trăn máu là loài rắn lớn và có thể sống khá lâu nhưng nhiều người có thể không nhận ra rằng việc chăm sóc chúng đòi hỏi nhiều công sức như thế nào.

Bằng cách mua và sở hữu một loài động vật kỳ lạ, một người có thể đang ủng hộ cho hoạt động buôn bán thú cưng kỳ lạ bất hợp pháp. Thông thường, những loài vật nuôi kỳ lạ này bị đưa ra khỏi môi trường sống tự nhiên của chúng để bán trong ngành buôn bán thú cưng, điều này có thể gây hại cho quần thể hoang dã. Thêm một loài vật nuôi kỳ lạ trong điều kiện nuôi nhốt là bớt đi một loài động vật trong tự nhiên, dẫn đến số lượng quần thể loài giảm mạnh.

Do đó, Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN) kêu gọi bảo vệ loài trăn máu khẩn cấp. Tại Việt Nam, trăn máu là loài động vật quý hiếm được bảo vệ. Tên của chúng có trong danh mục IIB thuộc Nghị định số 84/2021/NĐ-CP của Chính phủ về quản lý thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm và thực thi Công ước CITES về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp.

Tham khảo: IUCN, Thai National Parks, Sách Đỏ Việt Nam