Dọc theo một con đường tấp nập ở ngoại ô Thành phố Hồ Chí Minh, một người đàn bà trông già nua, xách theo toàn bộ "tài sản" của mình trong một mớ túi ni lông, đi qua hàng loạt những chiếc võng đung đưa trong quán cà phê võng, tìm kiếm một chỗ còn trống để ngủ qua đêm.
Khoảng 10 giờ tối, bà đã trả 20.000 đồng phí vào cửa, để có thể dụng vòi sen của quán, ổ cắm sạc, wifi, chăn và nước uống. Khi xe tải chạy ầm ầm trên Quốc lộ 1A qua quận Bình Tân, phía Tây thành phố, bà bước ra từ phòng vệ sinh, thay bộ đồ ngủ màu vàng tươi và chuẩn bị đi ngủ.
Người phụ nữ này 58 tuổi, tên là Hiền, một trong những người lao động nhập cư từ quê lên phố tìm việc.
Một thương lái vừa hút thuốc vừa chở rau tại chợ đầu mối ở Hà Nội, Việt Nam, hồi đầu tháng. Ảnh: AFP
Việt Nam đã tăng trưởng kinh tế ổn định trong những năm qua nhờ vào nỗ lực của Chính phủ. Nền kinh tế bắt đầu đổi mới từ cuối những năm 1980. Nhiều người Việt Nam như bà Hiền, từ Phú Yên lên thành phố từ năm ngoái, sau khi việc kinh doanh thất bại, khó tìm việc làm.
Việt Nam, với xuất khẩu tương đương quy mô GDP, đã chứng kiến nền kinh tế tăng trưởng nhanh tới 7,02% trong năm ngoái.
Tăng trưởng kinh tế được thúc đẩy một phần bởi các công ty đa quốc gia đang tìm cách đa dạng hóa chuỗi sản xuất và cung ứng của họ ra khỏi Trung Quốc vì thương chiến. Tầng lớp trung lưu của Việt Nam cũng đang phát triển, chiếm khoảng 13% dân số vào năm 2018, theo Ngân hàng thế giới.
Tuy nhiên, Việt Nam giờ đang phải đối mặt với nguy cơ tăng trưởng chậm nhất trong 20 năm - dự kiến chỉ đạt 2,4%. Dù Việt Nam có thể vẫn sẽ là nền kinh tế duy nhất có tăng trưởng dương trong khối ASEAN.
Được dự báo sẽ không rơi vào suy thoái trong năm nay, nhưng không có nghĩa là con đường phía trước cho Việt Nam có thể dễ dàng. Dù rằng, Việt Nam đã tương đối thành công trong việc ngăn chặn Covid-19, với chỉ 1.040 trường hợp dương tính được xác nhận và 32 trường hợp tử vong khi dân số ở mức hơn 95 triệu người tính đến ngày 30/8.
Việt Nam đang phải chịu đựng những mặt trái của việc phụ thuộc vào nền kinh tế toàn cầu, với mức tăng trưởng hàng năm là 0,36% trong quý 2. Đơn đặt hàng cho các công ty may mặc đang giảm.
Các lĩnh vực khác cũng bị ảnh hưởng bởi xuất khẩu giảm đột ngột. Điều này khiến những người lao động phi chính thức như bà Hiền - đối tượng chiếm khoảng 30% lực lượng lao động, chính là nguồn lao động giá rẻ để thúc đẩy nền kinh tế - trở nên lạc lõng. Họ thất nghiệp và phải ngủ trong các quán cà phê võng.
Quán cà phê võng ở ngoại ô thành phố. Ảnh: Giang Phạm/ Dân trí
"Tôi đã ở đây 4 tháng. Tôi không có căn cước nên không thể tìm được việc làm", bà nói, sự mệt mỏi hằn rõ trên khuôn mặt.
Với những khoản nợ phải trả do kinh doanh thất bại, bà Hiền đang rất cần tiền. Vào đỉnh dịch Covid-19 hồi tháng 3, bà đã "lang thang khắp nơi để xin việc, nhưng không ai thuê".
Hiện bà kiếm được khoảng 100 nghìn đồng mỗi ngày từ việc dọn dẹp và chạy việc vặt cho các quán ăn gần đó. Bà nhận hai bữa ăn miễn phí mỗi ngày từ một ngôi chùa địa phương.
Tại quận Thủ Đức, một vùng đất khác của những người lao động nhập cư, phía Đông Bắc Thành phố Hồ Chí Minh, bà mẹ đơn thân Ngọc Trâm, 35 tuổi, cho biết, lượng công nhân nhà máy ghé qua tiệm làm tóc của cô giảm mạnh, phần lớn là do làn sóng cắt giảm lương và sa thải gần đây.
Cô đã phải sống chật vật đến mức phải mang nông sản từ quê, Đắk Lắk (Tây Nguyên) lên thành phố bán, "nhưng không bán được nhiều".
Ảnh: Bloomberg
Chị Đỗ Thị Lập, 48 tuổi, quê Thái Bình, đã sống ở Thành phố Hồ Chí Minh gần 10 năm nay. Chị đang bị ngừng việc. Trước đây, chị phụ việc trong một căng tin nhà sản xuất giày. Chị bị cho tạm nghỉ từ hai tuần trước, với lời hứa rằng "có thể có việc vào giữa tháng 9".
"Tôi đã tìm kiếm công việc khác nhưng không được", chị nói. "Nếu tôi không tìm thấy bất kỳ công việc nào, tôi có thể sẽ về nhà."
Trong quý 2, Thành phố Hồ Chí Minh có khoảng khoảng 382.000 lao động thất nghiệp. 120.000 nhân viên của khoảng 4.000 công ty, chủ yếu trong các lĩnh vực du lịch, vận tải, xây dựng, dệt may và da giày, dự kiến sẽ tiếp tục không có việc làm trong tháng tới, hoặc có thể là lâu hơn.
Một cuộc khảo sát vào đầu tháng 7 của Tổng cục Thống kê cho thấy 30,8 triệu lao động Việt Nam từ 15 tuổi trở lên đã bị ảnh hưởng bởi đại dịch, mất việc làm, bị cắt lương hoặc bị giảm giờ làm.
Vào tháng 4, xuất khẩu của Việt Nam giảm 14% so với cùng kỳ. Tháng 5 tiếp tục giảm 12,4% do thương mại toàn cầu chựng lại, theo Tổng cục Hải quan. Trong 7 tháng đầu năm, xuất khẩu chỉ tăng 1,5%, so với 8% của cùng kỳ năm ngoái.
Trong khi đó, doanh thu ngành du lịch, chiếm khoảng 9% nền kinh tế đã giảm 55,4% trong 7 tháng đầu năm.
Tuy nhiên, ông Nguyễn Khắc Giang, nghiên cứu viên tại Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách, cho rằng Việt Nam có vị trí tốt hơn một số nước khác trong việc đối phó với hậu quả kinh tế của đại dịch.
"Các nhà quan sát có xu hướng nhấn mạnh thực tế rằng Việt Nam là một quốc gia phụ thuộc vào thương mại, với tỷ lệ thương mại trên GDP cao thứ hai trong Đông Nam Á".
"Tuy nhiên, Việt Nam, với thị trường 100 triệu dân, còn rất nhiều dư địa để phát triển, miễn là đại dịch được kiểm soát tốt trong nước. Cách duy nhất để tiến về phía trước là giúp các doanh nghiệp - đặc biệt là các doanh nghiệp tư nhân - vượt qua khủng hoảng và tiếp tục hoạt động.
Tỷ lệ doanh nghiệp phải tạm ngừng kinh doanh hoặc phá sản hiện nay đang ở mức cao đáng lo ngại. Khi họ [PV - doanh nghiệp] có thể tự duy trì hoạt động, việc làm sẽ theo sau".
Tiến sĩ Phùng Đức Tùng, Chuyên gia kinh tế kiêm Giám đốc Viện Nghiên cứu Phát triển Mekong, kể đến gói hỗ trợ 2,6 tỷ USD mà chính phủ đã triển khai vào tháng 4, với một gói hỗ trợ khác sẽ sớm được ban hành dành cho người lao động mất việc. "Tuy nhiên, các tiêu chí để xác định lao động trong khu vực phi chính thức vẫn chưa rõ ràng," ông nói.
Trong khi đó, ông Tùng cho biết Việt Nam sẽ còn phải đối mặt với tình huống nhiều lao động bị sa thải hơn. Tỷ lệ thất nghiệp được dự báo sẽ tăng cho đến ít nhất là cuối năm nay. Ông nói: "Tình trạng thất nghiệp sẽ còn kéo dài, vì nó còn phụ thuộc vào sự phục hồi kinh tế của các quốc gia khác và các chính sách thúc đẩy nền kinh tế của chính phủ".