Chứng đái tháo đường thuộc thượng tiêu: nguyên nhân do phế nhiệt, tân dịch hao tổn nhiều nên người bệnh khát nhiều, rất thích uống nước, họng ráo, miệng khô, đi tiểu nhiều lần, lượng nước nhiều; rêu lưỡi vàng mỏng, mạch hồng sác. Dùng bài:
Bài 1: Nhị đông thang: thiên môn (bỏ lõi) 16g, mạch môn (bỏ lõi) 24g, tri mẫu 8g, nhân sâm 4g, thiên hoa phấn 8g, hoàng cầm 8g, cam thảo 4g, lá sen 8g. Sắc uống trong ngày.
Bài 2: Thiên hoa phấn thang: thiên hoa phấn 36g, sinh địa 24g, mạch môn (bỏ lõi) 24g, đạo mễ (gạo nếp) 16g, cam thảo 8g, ngũ vị tử 8g. Sắc các vị thuốc lấy 600ml nước, bỏ bã, cho đạo mễ vào nấu chín, lọc bỏ bã. Chia 5 lần uống trong ngày.
Mạch môn là vị thuốc trong bài “Nhị đông thang” trị đái tháo đường thuộc thượng tiêu.
Chứng đái tháo đường thuộc trung tiêu: nguyên nhân do trường vị hỏa uất táo thực với các triệu chứng nổi bật: ăn nhiều, chóng đói, cồn ruột, người gày sút nhanh; rêu lưỡi vàng khô; mạch hoạt có lực. Dùng bài:
Bài 1: Sinh địa bát vật thang: sinh địa 15g, tri mẫu 8g, hoàng cầm 6g, hoàng bá 6g, lá sen 8g, sơn dược 8g, mạch đông (bỏ lõi) 15g, hoàng liên 6g, đơn bì 8g. Sắc uống khi thuốc còn ấm.
Bài 2: Tăng dịch thang: huyền sâm 32g, sinh địa 32g, mạch môn (bỏ lõi) 32g, thiên hoa phấn 32g, hoàng liên 10g. Các vị sắc lấy 300ml nước thuốc, bỏ bã; chia 4 lần, ngày uống 3 lần, tối uống 1 lần.
Bài 3: Điều vị thừa khí thang: đại hoàng (bỏ vỏ tẩm rượu sao) 16g, chích thảo 8g, mang tiêu 12g. Sắc kỹ đại hoàng với cam thảo lấy 300ml nước, bỏ bã, cho mang tiêu vào, đun sôi nhẹ, uống lúc thuốc còn ấm. Ngày uống 3 lần.
Chứng đái tháo đường thuộc hạ tiêu: nguyên nhân do thận âm bất túc hoặc quá hư suy với các triệu chứng: đái nhiều, lượng nước nhiều và có vị ngọt, mỏi mệt, đau lưng, mỏi khớp, miệng khô, lưỡi ráo, lòng bàn tay bàn chân nóng, lưỡi ít rêu; mạch tế sác, vô lực. Dùng bài:
Bài 1: Lục vị địa hoàng hoàn: hoài sơn 16g, trạch tả 12g, đan bì 12g, sơn thù 16g, bạch linh 12g, thục địa 32g. Các vị tán bột, luyện với mật làm hoàn, viên bằng hạt ngô đồng. Ngày 2 lần, mỗi lần 15 viên, chiêu bằng rượu loãng.
Bài 2: Lục vị địa hoàng gia thạch hộc, thiên hoa phấn: hoài sơn 16g, trạch tả 12g, đan bì 12g, sơn thù 16g, bạch linh 12g, thục địa 32g, thiên hoa phấn 12g, thạch hộc 12g. Sắc các vị thuốc bỏ bã, lấy 400ml nước; uống 7 lần, ngày 5 lần, tối 2 lần.
Chứng đái tháo đường lâu ngày: bệnh lâu ngày làm cho thận âm và thận dương đều hư với đủ các triệu chứng của tiêu khát kèm theo đau lưng, chân tay lạnh, đại tiện lỏng hoặc ngũ canh tiết tả, sôi bụng, da sạm đen, mắt thâm quầng.
Mạch hư nhược. Dùng bài Tam nhân lộc nhung thang: sơn thù du 16g, ngưu tất 12g, huyền sâm 12g, địa cốt bì 12g, lộc nhung 12g, mạch môn (bỏ lõi) 16g, thục địa 16g, hoàng kỳ 12g, nhục thung dung 12g, kê nội kim 8g, phá cố chỉ (tẩm muối sao) 8g, nhân sâm 8g, ngũ vị tử 6g.
Để riêng lộc nhung; các vị sắc lấy 400ml nước, cho lộc nhung vào đun tan. Uống nóng 4 lần, ngày 3 lần, tối 1 lần. Có thể làm viên hoàn dùng dần.