Cô lập về ngoại giao, làm suy yếu về kinh tế
Tổng thống đắc cử Donald Trump vốn đã có cái nhìn không mấy thiện cảm với Iran trong nhiệm kỳ đầu tiên của mình.
Ông đã chấm dứt một thỏa thuận giữa 6 quốc gia với Tehran—được biết đến với tên gọi là Kế hoạch Hành động Chung Toàn diện—nhằm kiềm chế nỗ lực phát triển vũ khí hạt nhân của Iran. Ông cũng áp đặt cái gọi là là chiến lược "áp lực tối đa" với hy vọng Iran sẽ từ bỏ tham vọng sở hữu vũ khí hạt nhân, ngừng tài trợ cho những nhóm mà Mỹ coi là khủng bố.
Tuy nhiên, khi nhậm chức vào ngày 20/1 tới đây, cách tiếp cận của ông Trump đối với Iran có khả năng sẽ bị ảnh hưởng bởi cáo buộc rằng các đặc vụ của nước này đã tìm cách ám sát ông và các cố vấn an ninh quốc gia cấp cao sau khi họ rời nhiệm sở, Wall Street Journal (WSJ) dẫn nguồn tin quan chức dưới thời Trump cho hay.
"Người ta thường có xu hướng ghim những chuyện như vậy", Mick Mulroy, một quan chức cấp cao của Lầu Năm Góc trong nhiệm kỳ đầu của Trump nói, "Nếu ông ấy có thái độ cứng rắn với bất kỳ quốc gia hay đối thủ lớn nào, thì đó chính là Iran".
Những người được biết về kế hoạch của ông Trump và có liên lạc với các cố vấn hàng đầu của ông cho hay, đội ngũ mới sẽ nhanh chóng hành động để tìm cách chặn đứng thu nhập từ dầu mỏ của Iran, bao gồm việc tấn công các cảng nước ngoài và các nhà buôn dầu đang xử lý dầu của Iran.
Điều đó sẽ tái tạo chiến lược mà ông Trump đã áp dụng trong nhiệm kỳ đầu của mình, với những kết quả khác nhau.
"Tôi nghĩ rằng bạn sẽ thấy các biện pháp trừng phạt quay trở lại, bạn sẽ thấy nhiều động thái hơn nữa, cả về ngoại giao và tài chính, họ đang tìm cách cô lập Iran", một cựu quan chức Nhà Trắng nói với WSJ, "Tôi nghĩ họ nhận thấy Iran hẳn đang ở vào thế yếu, và bây giờ là cơ hội để khai thác điểm yếu đó".
Các quan chức Mỹ không tiết lộ cụ thể về cách ông Trump sẽ làm để gia tăng áp lực lên Iran.
Trong những tháng gần đây, Israel đã hạ sát nhiều thủ lĩnh của các nhóm ủy nhiệm - Hamas ở Gaza và Hezbollah ở Lebanon, phá hoại cơ cấu chỉ huy của các nhóm. Nước này cũng thực hiện các vụ không kích bên trong Iran nhằm đáp trả cuộc tấn công tên lửa mà Iran thực hiện, khiến năng lực sản xuất tên lửa và phòng không của Tehran bị tổn hại nghiêm trọng.
Iran đã tuyên bố sẽ đáp trả vụ tấn công của Israel hôm 26/10, nhưng vẫn chưa rõ liệu chiến thắng của Trump trong cuộc bầu cử tổng thống Mỹ có làm thay đổi tính toán hoặc của Tehran hay không.
Brian Hook, người giám sát chính sách Iran tại Bộ Ngoại giao Mỹ trong nhiệm kỳ đầu của Trump và hiện đang phụ trách quá trình chuyển giao cho ông Trump tại cơ quan này cho hay: Tổng thống đắc cử hiện "không có hứng thú" với việc tìm cách lật đổ lãnh đạo Iran.
Brian Hook, người đang phụ trách quá trình chuyển giao cho ông Trump tại Bộ Ngoại giao Mỹ. Ảnh: Reuters
Tuy nhiên, Hook - trong một cuộc phỏng vấn với CNN - lưu ý rằng ông Trump đã cam kết "cô lập Iran về ngoại giao và làm suy yếu họ về kinh tế để họ không thể tài trợ" cho Hamas, Hezbollah, Houthi ở Yemen và các nhóm ủy nhiệm khác ở Iraq và Syria.
Hook được nhiều người dự đoán là sẽ đảm nhiệm một vị trí cao cấp về an ninh quốc gia trong nhiệm kỳ thứ hai của ông Trump. Trong nhiệm kỳ đầu, ông đã ủng hộ chiến dịch áp lực tối đa để siết chặt Iran.
Được biết, chiến dịch này đã làm giảm nguồn tiền cho các cơ quan an ninh của Tehran nhưng không ngăn chặn được hoạt động của Iran thông qua các nhóm ủy nhiệm và chương trình hạt nhân của họ.
Chiến lược áp lực tối đa 2.0
Xuất khẩu dầu của Iran đã tăng vọt vào năm ngoái, giữa các cuộc đàm phán thầm lặng để trao trả những người Mỹ đang bị giam giữ. Đảng Cộng hòa đã cáo buộc chính quyền không thực thi hoàn toàn các biện pháp trừng phạt dầu mỏ hiện có, nhưng Nhà Trắng phủ nhận.
Ông Trump đã tái áp đặt lệnh cấm hoàn toàn đối với xuất khẩu dầu thô của Iran vào năm 2019, khiến lượng hàng xuất khẩu tụt xuống còn 250,000 thùng/ngày vào đầu năm 2020—ít hơn đáng kể so với 2 năm trước đó. Nhưng sau khi ông Biden nhậm chức, con số này đã đạt mức cao nhất trong 6 năm vào tháng 9 năm nay.
Một khi quay trở lại Nhà Trắng, ông Trump có thể đối mặt với cùng một thách thức mà ông Biden đã gặp phải trong nỗ lực cắt giảm doanh số bán dầu của Iran. Đó là rủi ro tăng giá dầu, gây ra lạm phát.
Mỹ có thể sẽ tìm cách chặn đứng thu nhập từ dầu mỏ của Iran. Ảnh: IRNA
Robert McNally, một cựu quan chức năng lượng Mỹ cho rằng, chính quyền Trump có thể áp đặt lệnh cấm đối với các cảng nước ngoài tiếp nhận dầu Iran và áp đặt trừng phạt nhằm vào các quan chức Iraq tài trợ cho các nhóm phiến quân do Iran hậu thuẫn.
"Đó sẽ là áp lực tối đa 2.0," McNally nhận định.
Theo Helima Croft, chiến lược gia hàng hóa tại công ty môi giới Canada RBC Capital Markets, các cố vấn cấp cao của ông Trump tỏ vẻ ủng hộ mạnh mẽ với khả năng Israel tấn công các cơ sở hạt nhân và năng lượng của Iran. Một nguồn thạo tin cho hay, có thể Tổng thống đắc cử Trump ít có khả năng phản đối việc Israel hành động như vậy.
Tổng thống Biden đã tìm kiếm và nhận được sự đảm bảo của Israel trước cuộc tấn công Iran ngày 26/10, rằng họ sẽ không nhằm vào các địa điểm hạt nhân hoặc cơ sở hạ tầng năng lượng - điều khiến Mỹ lo sợ sẽ làm tăng giá dầu và dẫn đến leo thang xung đột trong khu vực.
Iran: Ai thắng cử cũng không quan trọng
Tổng thống Iran Masoud Pezeshkian tối 6/11 đã tuyên bố rằng, kết quả của cuộc bầu cử Mỹ không quan trọng đối với đất nước của ông. "Đối với chúng tôi, không quan trọng ai thắng cuộc bầu cử Mỹ, bởi vì đất nước và hệ thống của chúng tôi dựa vào sức mạnh nội tại", hãng thông tấn nhà nước IRNA dẫn lời ông Pezeshkian cho biết.
Tổng thống Iran Masoud Pezeshkian. Ảnh: Anadolu Agency
Các quan chức Iran có quan điểm chia rẽ về khả năng chống chịu áp lực kinh tế mà nước Hồi giáo có thể cáng đáng thêm.
"Tình hình có thể trở nên thảm khốc đối với ngành dầu mỏ của Iran", một quan chức dầu mỏ Iran nói.
Tuy nhiên, một nhà ngoại giao Iran lại khẳng định rằng: Tehran sẽ bù đắp cho các hạn chế của Mỹ bằng cách mở rộng quan hệ đối tác thương mại thông qua Tổ chức Hợp tác Thượng Hải tập trung vào châu Á và các liên minh khác. Iran cũng có thể phản ứng với áp lực bằng cách tăng cường chương trình hạt nhân của mình hoặc đe dọa các cơ sở dầu mỏ ở Trung Đông, ông này cho hay.
Mặc dù có sự thù địch lẫn nhau, một số người từng làm dưới quyền ông Trump không loại trừ khả năng xuất hiện một thỏa thuận ngoại giao Mỹ-Iran trong nhiệm kỳ thứ hai của ông. Ông Trump thích ký kết các thỏa thuận, Mulroy nói, nhưng chỉ "nếu đó là thỏa thuận của ông ấy".