BS Nguyễn Hải Nam thăm khám cho bệnh nhân 30 tuổi mắc sỏi mật đang điều trị tại Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức - Ảnh: DƯƠNG LIỄU
Với lối sống công nghiệp ăn nhiều thức ăn nhanh, chất béo, ít vận động, dư thừa mỡ... hiện nay nhiều người mặc dù với độ tuổi còn rất trẻ nhưng đã mắc phải sỏi mật.
Các người bệnh trẻ tuổi cho biết trước đây thường chủ quan với sức khỏe, vì nghĩ sỏi mật thường xảy ra ở những người lớn tuổi, người trẻ rất ít bị.
Giảm cân nhanh, lười vận động sẽ tăng nguy cơ sỏi mật
Tại Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức, mỗi năm khoa phẫu thuật gan mật khám cho hơn 3.000 người bệnh có các bệnh lý về gan mật, thực hiện gần 1.600 ca phẫu thuật, trong đó có tới hơn 1.000 ca liên quan đến bệnh lý sỏi mật.
Những năm gần đây bệnh viện thường xuyên tiếp nhận người bệnh từ 18-30 tuổi mắc sỏi mật. Thậm chí có trường hợp bệnh nhi mới 12 tuổi đã mắc sỏi mật.
Mới đây, chị H.T. (20 tuổi, Hà Nội) bị đau dưới sườn phải, kèm với buồn nôn và nôn. Cơn đau kéo dài 30 phút đến vài giờ, đặc biệt sau giờ ăn, bữa ăn có nhiều dầu mỡ, cơn đau tăng hơn.
Chị T. đến bệnh viện thăm khám thì được bác sĩ chẩn đoán mắc sỏi mật. "Tôi vừa đi học, vừa làm thêm nên không có nhiều thời gian. Thường sẽ nhịn ăn sáng, bữa trưa và tối có thể ăn đồ ăn nhanh, cũng không có nhiều thời gian tập thể dục. Tôi khá bất ngờ vì nghĩ rằng đây chỉ là bệnh của người lớn tuổi", chị T. nói.
BS Trần Ngọc Lưu Phương - trưởng khoa nội soi tiêu hóa, Bệnh viện Nguyễn Tri Phương (TP.HCM) - cho biết đã từng tiếp nhận và điều trị cho những bệnh nhân bị sỏi mật khi còn rất nhỏ, có bệnh nhân 18 tuổi đã bị.
Có bệnh nhân đi khám sức khỏe thì phát hiện mình bị sỏi mật, có bệnh nhân thấy mình đau quặn bụng đi khám thấy mình cũng đã bị sỏi mật.
Xu hướng trẻ hóa bệnh sỏi mật
Theo BS Lưu Phương, nguyên nhân chính khiến nhiều người trẻ mắc bệnh sỏi mật là do người dân đã biết quan tâm đến sức khỏe hơn, việc tầm soát sức khỏe thường xuyên sẽ phát hiện sớm được bệnh sỏi mật.
Bên cạnh đó, nhiều người trẻ đặc biệt là người dân thành thị hiện nay có thói quen ăn nhiều các chất béo (dầu, mỡ, đồ chiên, rán), ăn uống không khoa học, lười vận động dẫn đến sớm bị sỏi mật.
Ngoài ra, một nguyên nhân nữa khiến hiện nay nhiều người bị sỏi mật là do thói quen dùng thuốc bừa bãi, trong đó phải kể đến các thuốc như: giảm béo, giảm mỡ máu có nguy cơ tạo sỏi mật.
"Các triệu chứng của bệnh sỏi mật rất khó nhận biết, trong đó có đến 80% người bệnh không biết mình bị sỏi. Các biểu hiện của sỏi mật như: đau bụng, đau bụng quặn thành từng cơn rất dễ nhầm lẫn với đau dạ dày", BS Phương cho biết.
BS Nguyễn Hải Nam - phó trưởng khoa phẫu thuật gan mật, Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức - cho biết trước đây bệnh nhân mắc sỏi mật, sỏi đường mật chủ yếu là người dân sống ở vùng nông thôn do tình trạng nhiễm ký sinh trùng (do thói quen ăn uống, sinh hoạt).
Tuy nhiên, hiện nay bệnh lý này đang có xu hướng ngày càng trẻ hóa và nguyên nhân do rối loạn chuyển hóa chất, ăn uống dư thừa chất béo.
"Hiện nay, đặc biệt người dân sống ở thành thị thường có thói quen ăn uống không lành mạnh. Việc sử dụng quá nhiều chất béo nói chung như sữa, bơ, dầu, mỡ... dẫn tới tích những sỏi cholesterol ở trong mật. Vì vậy, những người trẻ tuổi có xu hướng mắc bệnh nhiều hơn so với trước", BS Nam nói.
Theo BS Nam, trà sữa là một loại thức uống rất được giới trẻ ưa chuộng. Một ly trà sữa chứa rất nhiều năng lượng như sữa, trà, tinh bột, đường và chất phụ gia..., nếu sử dụng quá thường xuyên, lạm dụng thì rất dễ dẫn đến thừa cân, béo phì và nguy cơ dẫn đến sỏi mật.
Ngoài ra, việc ăn uống không điều độ, bỏ bữa cũng dẫn đến nguy cơ mắc sỏi mật. Nguyên lý hoạt động của túi mật là co bóp để đẩy dịch mật khi có thức ăn, vì vậy nếu chúng ta không ăn đúng bữa sẽ khiến túi mật không hoạt động, không đẩy dịch ra ngoài dẫn đến tích tụ gây sỏi", BS Nam nói thêm.
BS Trịnh Thị Ngọc, phó chủ tịch Hội Gan mật Việt Nam, cho rằng thức ăn nhanh hay trà sữa... là những thực phẩm làm tăng nguy cơ gây ra sỏi túi mật.
"Những loại thức ăn chứa quá nhiều cholesterol đều làm gia tăng nguy cơ mắc sỏi mật. Hiện nay, tỉ lệ sỏi mật cũng đang trẻ hóa tại Việt Nam. Nếu trước kia đối tượng nguy cơ là phụ nữ trên 40 tuổi thì hiện nay trẻ em cũng có thể mắc sỏi mật. Nguyên nhân chủ yếu là do thói quen ăn uống", BS Ngọc cho hay.
Làm gì để ngăn ngừa bệnh sỏi mật
Theo BS Nam, túi mật bình thường là một túi nhỏ, màu xanh lam, nằm phía dưới thùy gan phải, thông nối với đường mật qua ống túi mật. Túi mật có nhiệm vụ cô đặc và lưu trữ dịch mật (được gan tiết ra).
"Khi chúng ta ăn, đặc biệt là thức ăn có dầu, mỡ; túi mật sẽ co bóp để đẩy dịch mật chứa trong đó vào đường mật và sau đó xuống tá tràng để trộn lẫn với thức ăn giúp tiêu hóa chất béo. Khởi nguồn của sỏi túi mật là dịch mật; dịch mật kết tinh hình thành những cục nhỏ gây sỏi túi mật", BS Nam lý giải.
Theo BS Nam, bệnh sỏi mật phát hiện rất đơn giản qua siêu âm và làm một số xét nghiệm cận lâm sàng. Nếu người dân thấy đau bụng, đặc biệt đau vùng gan, sốt, trong cơn sốt có rét run, có dấu hiệu vàng da... thì cần phải đến cơ sở y tế thăm khám.
Nếu người dân chủ quan, không khám định kỳ khi có sỏi thì rất dễ gặp nhiều biến chứng như viêm hoại tử túi mật hoặc sỏi rơi vào đường mật gây biến chứng viêm tụy cấp, tắc mật cấp...
Những người có nguy cơ mắc sỏi mật là người có chế độ ăn giàu cholesterol nhưng lại ít chất xơ; có tiền sử gia đình bị sỏi túi mật; mắc bệnh đái tháo đường, nhiễm trùng gan, xơ gan...
Để ngăn ngừa bệnh sỏi mật, BS Lưu Phương khuyến cáo người dân cần có chế độ ăn uống lành mạnh, hạn chế thức ăn chứa nhiều dầu mỡ. Bên cạnh đó, cần ăn uống điều độ, ăn đúng bữa, tập thể dục thường xuyên.
Ngoài ra, với những người có mong muốn giảm cân nên thiết lập chế độ ăn uống khoa học, không bỏ bữa, không giảm cân quá nhanh để ngăn ngừa nguy cơ sỏi mật. Không được dùng thuốc tùy tiện, đặc biệt là các thuốc giảm béo, giảm mỡ máu... phải có chỉ định của bác sĩ.
Ăn uống ra sao để ngừa sỏi mật
BS Nguyễn Quang Huy - khoa ngoại tổng quát Bệnh viện Nhân dân 115 (TP.HCM) - cho biết sỏi túi mật có thể không có bất kỳ một biểu hiện nào mà thường được phát hiện tình cờ qua siêu âm hoặc chụp cắt lớp vi tính ổ bụng.
Để phòng ngừa bệnh sỏi túi mật, BS Huy khuyến cáo mọi người cần ăn đủ bữa, không nên nhịn ăn sáng, cần ăn đúng bữa; có chế độ ăn hợp lý khoa học, hạn chế thực phẩm giàu cholesterol (thịt đỏ, lòng đỏ trứng, nội tạng động vật, mỡ động vật, đồ chiên rán...), không sử dụng thực phẩm chứa chất kích thích.
Bên cạnh đó cần tập luyện thể thao để rèn luyện sức khỏe với thời gian tối thiểu 30 phút/ngày và duy trì cân nặng với người có cân nặng lý tưởng. Đối với người thừa cân cần giảm cân hợp lý, tránh giảm cân đột ngột. Ngoài ra cần tẩy giun sán định kỳ.