Ngày 19/12, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã có một động thái gây bất ngờ với hầu hết tất cả mọi người, thậm chí là với chính các thành viên trong chính quyền của ông. Đó là việc Tổng thống Trump tuyên bố Mỹ sẽ rút toàn bộ 2.000 quân ở Syria.
Ông Trump cho rằng lý do duy nhất cho sự hiện diện của quân Mỹ ở Syria là đánh bại IS và bây giờ khi nhiệm vụ này hoàn thành, quân đội Mỹ không còn lý do gì để tiếp tục ở lại quốc gia này.
Tuyên bố gây bất ngờ của ông Trump khi thay đổi chiến lược ở Syria và rộng hơn là Trung Đông có thể là khởi đầu cho một giai đoạn xung đột mới trong khu vực này trong cuộc cạnh tranh quyền lực để lấp đầy “khoảng trống” mà Mỹ bỏ lại.
Vì chính quyền Tổng thống Trump đã chính thức thông báo về ý định rút quân khỏi Syria nên những quốc gia từng can thiệp vào cuộc chiến ở Syria có thể sẽ tăng cường nỗ lực để đạt được sự kiểm soát tại những khu vực hiện đang đặt dưới sự kiểm soát của Mỹ.
Mỹ cùng với lực lượng người Kurd kiểm soát xấp xỉ 1/3 lãnh thổ Syria. Những khu vực này được truyền thông và các nhà phân tích cho là gồm những mỏ dầu và mỏ khí quan trọng của Syria cũng như là nơi có các nguồn nước lớn, đập thủy điện, nhà máy điện quan trọng và hầu hết đất đai màu mỡ.
Nga và Iran “đắc lợi”?
Việc kiểm soát được các khu vực này đóng vai trò vô cùng quan trọng với Nga. Moscow thiếu chi phí để duy trì nỗ lực tái thiết Syria sau xung đột, mà thiếu điều đó thì những thành quả về quân sự của Nga trong việc đánh bại phe đối lập và đảm bảo chế độ của Tổng thổng Bashar al-Assad ở Syria có thể sẽ "xôi hỏng bỏng không".
Ngoài ra, Nga cũng cần có một nguồn tài chính để hỗ trợ về mặt quân sự cho chính quyền Syria. Vì vậy, trong một thời gian dài, Moscow đã "để ý" đến các mỏ dầu và mỏ khí hiện Mỹ đang kiểm soát. Nếu Mỹ rời Syria, Nga sẽ thực hiện mọi biện pháp cần thiết để lấp đầy "khoảng trống" quyền lực mà Washington để lại.
Iran cũng quan tâm đến các lãnh thổ Syria mà Mỹ kiểm soát với những lý do riêng. Khi Mỹ đưa quân đến Iraq năm 2003, Iran đang từng bước nỗ lực thành lập một vùng "lưỡi liềm Shia" (khu vực lãnh thổ có hình trăng lưỡi liềm tại Trung Đông nơi có nhiều người Shia sinh sống) từ tây Afghanistan tới Địa Trung Hải.
Sau khi Mỹ rút quân khỏi Iraq năm 2011, Iran có cơ hội để tiến gần hơn đến mục tiêu này. Tuy nhiên, sự nổi lên của IS và việc Tổ chức khủng bố này kiểm soát phần lớn lãnh thổ ở phía đông Syria và phía tây Iraq đã cản trở Iran thiết lập một hành lang trên đất liền từ Tehran tới Damascus và tới Hezbollah ở Lebanon.
Iran ủng hộ cuộc chiến chống IS của Mỹ và thậm chí từng tìm kiếm khả năng trở thành một thành viên trong liên quân quốc tế chống lại IS với mong đợi Mỹ sẽ rời khu vực sau khi cuộc chiến kết thúc. Giờ thì Mỹ đang thực hiện đúng như những gì Iran mong đợi nên quốc gia này sẽ dồn mọi nỗ lực để mở lại hành lang xuyên Syria trên bộ bằng cách tăng cường ảnh hưởng ở đông bắc Syria.
Israel và Saudi Arabia lo âu?
Quyết định của Mỹ khi để lại đông bắc Syria cũng sẽ khiến Israel đối mặt với nhiều vấn đề. Hồi tháng 9/2018, Nga đổ lỗi cho Isarel về vụ máy bay quân sự Il-20 của Nga bị phía Syria bắn rơi. Sự việc này đã hủy hoại mối quan hệ giữa Nga và Israel ở Syria. Do đó, Tel Aviv hoàn toàn phải phụ thuộc vào Mỹ trong việc kiềm chế ảnh hưởng của Iran ở Syria. Sau quyết định rời Syria của Mỹ, Israel hiện có rất ít ảnh hưởng trong các vấn đề trên thực địa Syria.
Saudi Arabia cũng có những lợi ích chiến lược tại khu vực này. Trong những năm qua, Riyadh đã tăng cường nỗ lực trong việc thuyết phục Tổng thống Trump duy trì sự hiện diện quân sự đáng kể ở đông bắc Syria nhằm đối trọng với Thổ Nhĩ Kỳ và Iran. Saudi thậm chí còn cam kết sẽ dùng 100 triệu USD để thuyết phục quân đội Mỹ tiếp tục ở lại Syria. Ngoài ra, phía Saudi Arabia còn cử quân đội đến tuần tra khu vực này cùng với Mỹ và lực lượng YPG của người Kurd. Vì thế, việc Mỹ rời khỏi Syria có thể khiến Saudi Arabia thất vọng và buộc quốc gia này phải có những hành động nhất định để tiếp tục đóng vai trò ảnh hưởng với tương lai của Syria.
Toan tính của Thổ Nhĩ Kỳ và số phận của người Kurd
Thổ Nhĩ Kỳ cũng để ý đến "khoảng trống" mà Mỹ bỏ lại ở Syria. Quốc gia này từng cáo buộc trong thời gian dài rằng lực lượng SDF do Mỹ ủng hộ đang cố gắng thành lập một nhà nước độc lập ở đông bắc Syria và từng nhiều lần kêu gọi Mỹ chấm dứt sự ủng hộ với nhóm người Kurd này.
Trong một vài tuần gần đây, Thổ Nhĩ Kỳ đe dọa sẽ triển khai một cuộc tấn công quân sự xuyên biên giới để phá hủy các căn cứ của lực lượng này ở Syria. Hiện thông báo rút quân khỏi Syria của Mỹ có thể khiến Thổ Nhĩ Kỳ bắt đầu những động thái nhằm loại trừ lực lượng YPG như những gì quốc gia này từng làm với chiến dịch Nhành Ô liu ở Afrin hồi đầu năm 2018.
Điều này cũng có nghĩa là lực lượng SDF sẽ là chủ thể bị ảnh hưởng nhiều nhất với quyết định rút khỏi Syria của Mỹ. Lực lượng người Kurd này sẽ buộc phải tìm kiếm những đồng minh mới sau khi bị Mỹ "bỏ rơi" để có thể tiếp tục tồn tại trong một môi trường chính trị mới.
Khả năng cao là lực lượng này sẽ tiến gần hơn với trục Nga - Iran - Syria để chống lại sự can thiệp quân sự của Thổ Nhĩ Kỳ.
IS có lẽ cũng sẽ tìm kiếm một lối thoát để khôi phục lực lượng trong khoảng trống mà Washington bỏ lại.
Với tất cả những lý do trên, việc Mỹ rút khỏi Syria có thể là sự thay đổi quan trọng nhất trong cuộc xung đột ở Syria từ khi Nga can thiệp vào quốc gia này hồi tháng 9/2015. Điều này có thể khiến cuộc xung đột Syria quay trở về vạch xuất phát trước khi IS trỗi dậy - tổ chức khủng bố từng lớn mạnh nhờ sự cạnh tranh lợi ích của các chủ thể trong khu vực. Ngoài ra, người ta có thể sẽ chứng kiến một cuộc xung đột mới ở Syria giữa các quốc gia tầm trung sau sự ra đi của Mỹ. Nói cách khác, hậu quả cuối cùng trong quyết định của ông Trump có thể là khởi đầu cho một cuộc chiến "tất cả chống lại nhau" ở Trung Đông./.