Trong số những mưu sĩ thuộc giai đoạn cuối thời Đông Hán và thời Tam Quốc, Tư Mã Ý được xem là một nhân vật gây ra rất nhiều tranh cãi.
Có ý kiến cho rằng, vị mưu sĩ họ Tư Mã này vốn là một bậc đại trí giỏi ẩn nhẫn và có biệt tài tùy cơ ứng biến. Quan điểm khác lại nhận định, ông thực chất là một "gian hùng" có nhiều quỷ kế đa đoan.
Thế nhưng thực tế lịch sử đã chứng minh, dù cho Tư Mã Ý có mang bản chất thế nào thì ông vẫn trở thành người chiến thắng sau cùng, còn cơ nghiệp của hết thảy các nhân vật nổi danh trước đó đều trở thành bước đệm trên con đường thống nhất Tam Quốc của gia tộc Tư Mã.
Tuy nhiên cổ nhân có câu "núi cao còn có núi cao hơn", người giỏi ắt sẽ có người giỏi hơn. Mặc dù Tư Mã Ý có thể xem là kẻ chiến thắng cuối cùng, nhưng theo quan điểm của báo Phượng Hoàng (Ifeng - Trung Quốc), nhân vật này lúc sinh thời vẫn không khỏi khiếp sợ trước uy danh của 5 người dưới đây.
Vị trí thứ năm: Trương Cáp
Trương Cáp là một trong hai võ tướng của tập đoàn Tào Ngụy từng khiến Tư Mã Ý không khỏi e dè. (Ảnh minh họa).
Trương Cáp (167 – 231), thường bị viết sai thành Trương Hợp, tự Tuấn Nghệ, là tướng lĩnh nhà Ngụy thời Tam Quốc trong lịch sử Trung Hoa.
Mặc dù có cơ hội bước lên vũ đài lịch sử tương đối sớm, nhưng trong giai đoạn đầu gây dựng sự nghiệp, vị tướng họ Trương này vì nhiều lần không tìm được minh chủ nên nhìn chung cũng chưa có nhiều chiến công vượt trội.
Chỉ tới khi phò tá Tào Tháo, Trương Hợp mới thực sự có cơ hội thi triển tài năng và trở thành một nhân vật được ví như truyền kỳ vào thời bấy giờ.
Chẳng những là vị tướng nổi danh trí dũng song toàn, lòng trung của Trương Cáp đối với tập đoàn Tào Ngụy có thể xem là có một không hai. Vì vậy đối với kẻ luôn mang mưu đồ bất chính như Tư Mã Ý mà nói, vị tướng họ Trương này chẳng khác nào một kình địch đáng sợ.
Vào thời điểm Gia Cát Lượng tiến hành chiến dịch Bắc phạt lần thứ tư, Tư Mã Ý đã vin vào cớ Trương Cáp tội danh không tuân theo lệnh của thượng cấp và mượn tay Thục Hán diệt trừ ông.
Cũng trong chiến dịch khốc liệt năm đó, Trương Cáp ra khỏi thành với danh nghĩa truy kích quân Thục. Hậu quả là vị tướng họ Trương ấy đã phải bỏ mạng vì trúng kế của Gia Cát Lượng.
Vị trí thứ tư: Tào Chân
Sở hữu địa vị và sức ảnh hưởng không thể coi thường, Tào Chân cũng là một trong số những nhân vật từng gây sức ép cho Tư Mã Ý. (Ảnh minh họa).
Tào Chân (? – 231), biểu tự Tử Đan, là một vị tướng của tập đoàn Tào Ngụy vào thời Tam Quốc trong lịch sử Trung Hoa. Ông được biết tới là một nhân vật phụng sự dưới trướng của Tào Tháo và là cha của Tào Sảng – một đại thần dưới thời Ngụy Phế Đế Tào Phương.
Về thân thế của Tào Chân, "Ngụy lược" cho rằng ông vốn mang họ Tần, nhờ có cha từng xả thân cứu Tào Tháo nên được vị quân chủ này nhận làm con nuôi và cho theo họ Tào.
Có xuất phát điểm là một thành viên trong gia tộc Tào thị, lại sở hữu tài năng xuất chúng, Tào Chân sau đó đã trở thành chỉ huy của "Hổ Báo kỵ" – đội quân tinh nhuệ sở hữu sức chiến đấu được cho là mạnh nhất nhì Tam Quốc.
Trong tập đoàn chính trị Tào Ngụy, Tào Chân từng làm tới chức Đại tư mã và sở hữu quyền lực cùng địa vị rất có sức ảnh hưởng trong triều.
Khác với hình tượng của một vị tướng "càng đánh càng thua" như trong "Tam Quốc diễn nghĩa", Tào Chân ngoài đời thực đã từng đánh lui Gia Cát Lượng và cũng nhiều lần ra mặt áp chế Tư Mã Ý.
Theo nhận định của báo Phượng Hoàng, nếu nhân vật này có thể sống lâu hơn thì có lẽ âm mưu chiếm đoạt quyền hành của Tư Mã Ý phải mất nhiều năm sau đó mới có thể thành công.
Vị trí thứ ba: Gia Cát Lượng
Trong số những người khiến Tư Mã Trọng Đạt phải nể sợ, không thể không nhắc tới "kỳ phùng địch thủ" Gia Cát Lượng. (Ảnh minh họa).
Gia Cát Lượng (181 – 234), biểu tự Khổng Minh, hiệu là Ngọa Long tiên sinh, là nhà chính trị, ngoại giao, nhà quân sự nổi danh của tập đoàn Thục Hán vào thời Tam Quốc.
Từng là một mưu sĩ cốt cán dưới tay Lưu Bị, sau khi vị quân chủ này qua đời, ông đã trở thành Thừa tướng nắm quyền lực "dưới một người, trên vạn người" của triều đình Thục Hán lúc bấy giờ.
Sinh thời, Gia Cát Lượng có thể xem là kỳ phùng địch thủ của Tư Mã Ý. Hai người cũng có không ít lần giao thủ với nhau khi Khổng Minh tiến hành Bắc phạt. Tuy nhiên trước những đòn quân sự đầy táo bạo của đối thủ, Tư Mã Ý nhiều lần đưa ra sách lược cố thủ và từ chối giao tranh trực tiếp.
Có ý kiến cho rằng, động thái này của Tư Mã Ý đã thể hiện rõ thái độ nể sợ của ông trước Gia Cát Khổng Minh. Tuy nhiên theo nhận định của báo Phượng Hoàng, đây thực chất là một nước cờ khôn ngoan xuất phát từ 2 nguyên nhân quan trọng dưới đây:
Nguyên nhân thứ nhất là Tư Mã Ý muốn tránh đi kết cục vì liều mạng với quân địch mà để thương vong nhân lực và tổn thất nhân tài.
Nguyên nhân thứ hai chính là thái độ "biết người biết ta" của Tư Mã Ý. Một khi không nắm chắc trong tay phần thắng, ông sẽ không dại gì mà giao chiến trực diện với Gia Cát Lượng.
Cho nên bất luận Khổng Minh có dùng chiêu khích tướng sâu cay tới mức nào, Tư Mã Ý từ đầu tới cuối vẫn luôn giữ thái độ ẩn nhẫn, thậm chí có đôi khi còn làm ra dáng vẻ chẳng màng tới danh dự.
Mặc dù được nhiều người đánh giá là đối thủ vượt mặt Tư Mã Ý về tài năng và phẩm chất, thế nhưng Gia Cát Khổng Minh vẫn "thua đau" kình địch của mình về phương diện tuổi tác khi đột ngột qua đời vào năm 234.
Vị trí thứ hai: Tào Phi
Nhận được sự ủng hộ của Tư Mã Ý ngay từ khi còn chưa lên ngôi Thế tử, Tào Phi dù ngoài mặt trọng dụng nhưng vẫn chưa từng lơi lỏng đề phòng đối với cận thần tâm cơ này. (Ảnh minh họa)
Tào Phi (187 – 226), biểu tự Tử Hoàn, là vị Hoàng đế đầu tiên của nhà Ngụy – một trong 3 nước dưới thời kỳ Tam Quốc.
Khi còn tại thế, Tào Phi mặc dù từng ra mặt cất nhắc và trọng dụng Tư Mã Ý, nhưng thực chất lại đem gia tộc Tư Mã áp chế trong lòng bàn tay. Về điểm này, không thể phủ nhận việc ông thừa kế "năng khiếu" nhìn người và dùng người từ Tào Tháo.
Cho nên trong khoảng thời gian Tào Phi tại vị, Tư Mã Ý chỉ có thể ẩn nhẫn, an phận, tuyệt nhiên không dám để lộ nửa điểm khả nghi.
Chỉ tiếc rằng vị quân chủ này lại yểu mệnh qua đời sau 6 năm cai trị ngắn ngủi. Nếu Tào Phi có thể sống lâu hơn, bản thân Tư Mã Ý và gia tộc Tư Mã có lẽ sẽ khó có ngày bước lên đỉnh cao quyền lực.
Vị trí thứ nhất: Tào Tháo
Người khiến Tư Mã Ý kính sợ tới nỗi không dám thi triển tài năng chính là Tào Tháo - vị quân chủ sở hữu con mắt nhìn người vô cùng độc đáo và sắc bén. (Ảnh minh họa).
Tào Tháo (155 – 220), biểu tự Mạnh Đức, là nhà chính trị, quân sự kiệt xuất cuối thời Đông Hán trong lịch sử Trung Hoa. Ông cũng là người đặt cơ sở cho thế lực quân sự cát cứ ở miền Bắc, lập nên chính quyền Tào Ngụy thời Tam Quốc.
Mặc dù bị nhiều người xem như "gian hùng thời loạn", thế nhưng ít ai có thể phủ nhận được tài năng và đặc biệt là nghệ thuật nhìn người, dùng người đã đạt tới trình độ thượng thừa của vị quân chủ này.
Cho nên dù được biết tới là người quý trọng nhân tài, nhưng uy danh của Tào Tháo vẫn khiến không ít người phải nể sợ. Tư Mã Ý cũng nằm trong số đó.
Năm xưa Tào Tháo từng nghe danh Tư Mã Trọng Đạt và cố ý muốn mời ông lên triều làm quan. Tuy nhiên xuất phát từ tâm lý lo sợ và e ngại trước vị quyền thần đa nghi này, Tư Mã Ý đã lựa chọn giả bệnh để từ chối.
Thậm chí khi Tào Tháo phái người tới nhà vào ban đêm để kiểm tra, ông còn "nằm trong giường cả buổi đêm không dám cử động". Sau này dù chấp nhận việc tham chính, Tư Mã Ý cũng chỉ giữ vai trò hỗ trợ, cố vấn và có phần bị lu mờ trước nhiều tên tuổi mưu sĩ nổi danh của tập đoàn Tào Ngụy khi đó.
Chỉ tới khi phò trợ và ủng hộ Thế tử Tào Phi, ông mới dần gây dựng được chỗ đứng cho mình. Dù vậy, Tào Tháo từ sớm đã nhìn ra rằng Tư Mã Ý vốn chẳng phải kiểu người hiền lành an phận.
Do đó mà khi còn tại thế, ông đã từng có lần cảnh báo Tào Phi về nhân vật tâm cơ này:
"Theo ta thấy, Tư Mã Ý tuyệt đối không phải loại người cam chịu làm hạ thần, ngày sau tất sẽ can dự vào chuyện của gia tộc chúng ta, con nhất định phải đề phòng nhiều hơn".
Năm xưa Tào Tháo từng có lần nằm mơ giấc mộng "tam mã thực tào" (ba con ngựa ăn chung một tàu). Vì vậy mà ba cha con Tư Mã Ý đã từng bị vị quân chủ này đưa vào tầm ngắm. (Ảnh minh họa).
Nếu so với một Tào Phi biết cách áp chế quyền thần hay một kỳ phùng địch thủ như Gia Cát Lượng, Tư Mã Ý có lẽ nể sợ "đại gian hùng" Tào Tháo hơn cả.
Dù cho có là một con người đầy dã tâm nhưng biết ẩn nhẫn, Tư Mã Trọng Đạt vẫn ý thức được rằng Tào Tháo không phải là một con người đơn giản, càng không phải là nhân vật dễ để bị qua mặt.
Đây chính là lý do khiến ông từng từ chối phụng sự cho vị quân chủ này và thậm chí không dám thi triển tài năng khi Tào Tháo còn tại thế.
Do đó sẽ không hề quá lời nếu nói rằng, Tào Tháo chính là người có thể khiến Tư Mã Ý chỉ mới nghe danh cũng đã đủ để sợ mất mật. Chỉ tiếc rằng cán cân của lịch sử sau này đã ngả về phe Tư Mã Ý, khiến giang sơn Tào thị cuối cùng cũng bị gia tộc Tư Mã "hớt tay trên" một cách ngoạn mục.
*Dịch từ báo nước ngoài