Ngày nay, Nga là quốc gia chỉ đứng sau Mỹ về xuất khẩu vũ khí. Theo báo cáo năm 2018 của Viện nghiên cứu hòa bình quốc tế Stockholm, các nhà xuất khẩu vũ khí đang chiếm tỷ trọng hàng đầu thế giới bao gồm: Mỹ - 33%; Nga - 23%; Trung Quốc - 6,2%; Pháp - 6%; Đức - 5,6%; và các quốc gia khác - 26,2%.
Đến năm 2020, các chuyên gia cho rằng nhu cầu vũ khí toàn cầu sẽ đạt 120 tỷ USD. Các nhà nhập khẩu chính hiện nay là Ấn Độ (13%); Saudi Arabia (8.2%); Các tiểu vương quốc Ả Rập thống nhất (4,6%); Trung Quốc (4,5%); Algeria (3,7%); và các quốc gia khác - 66%.
Gần một nửa vũ khí xuất khẩu của Nga là máy bay chiến đấu MiG và máy bay tiêm kích đa năng Sukhoi thuộc thế hệ thứ 4. Khoảng 25% trong đó là các thiết bị phòng không như tổ hợp tên lửa S-400.
Mỹ, Israel và Pháp là những đối thủ đáng gờm nhất của Moscow. Một số thị trường truyền thống của Liên Xô như Ấn Độ cũng đang chứng kiến sự cạnh tranh khốc liệt giữa Nga và các đối thủ này.
Trong những năm gần đây, Nga đã nắm giữ vị trí thứ hai một cách ổn định trên bảng xếp hạng thương mại vũ khí toàn cầu. Nhưng ít ai biết rằng, Nga đã luôn là một trong những quốc gia đứng đầu về vũ khí trong gần bốn thế kỷ qua. Vậy yếu tố quan trọng nào giúp Nga trở thành một đại lý vũ khí nổi tiếng như vậy?
Truyền thống chế tạo súng lâu đời
"Andrey Chokhov với thợ học việc". Tranh của V. Nikiforov (1955).
Theo RBTH, nước Nga bắt đầu có những nhóm hội chế tạo súng chuyên nghiệp ở Moscow từ năm 1475. Bắt đầu ở thời điểm đó, lĩnh vực chế tạo vũ khí của nước này đã phát triển mạnh mẽ. Đến thế kỷ 17, có khoảng 500 người làm công việc chế tạo súng ở Moscow.
Trong đó không thể kể đến Andrey Chokhov, một trong những thợ chế tạo súng huyền thoại đã tạo ra Đại bác Sa hoàng và nhiều loại súng nổi tiếng khác. Về sau này, Nga đã có thêm rất nhiều thợ chế tạo súng lành nghề tiếp tục truyền thống lâu đời và truyền lại cho các thế hệ sau.
Những thợ súng này có thể kể đến như Sergey Mosin - người đã thiết kế ra một trong những khẩu súng trường (Mosin) được sử dụng lâu đời nhất trong quân đội Nga, hay Fyodor Tokarev – người tạo ra súng ngắn TT.
Nikolay Makarov được biết đến với súng ngắn Makarov, với hàng chục biến thể ở Nga và nước ngoài. Cuối cùng, nổi tiếng nhất là Mikhail Kalashnikov, người làm ra AK-47 – loại vũ khí phổ biến nhất trên thế giới.
Độ tin cậy
Khẩu pháo thế kỷ 17 được Sa hoàng Alexis tặng cho con trai ông, Peter Đại đế.
Kể từ khi súng xuất hiện ở Nga giữa thế kỷ 14 và 15, độ tin cậy và bền bỉ là một trong những yếu tố được đặt lên hàng đầu.
Vũ khí Nga thời điểm đó chỉ có thể được sản xuất và sửa chữa ở một số nơi nhất định, và chúng thường được sử dụng trong cuộc chiến với các bộ lạc du mục và người bản địa ở Đông và Nam Nga. Vì vậy, độ tin cậy là yếu tố chất lượng mà các thợ chế tạo súng Nga chú ý đến đầu tiên.
Một số khẩu pháo của Nga sản xuất từ thế kỷ 16 cho đến ngày nay vẫn còn trong tình trạng tốt và chúng là bằng chứng cho thấy tuổi thọ của vũ khí Nga được đảm bảo đến nhường nào. Điều tương tự cũng có thể được nhìn thấy ở các loại súng hạng nhẹ khác.
Súng trường Mosin được sử dụng trong quân đội Nga từ những năm 1890 cho đến những năm 1950, có thể được lắp ráp và tháo rời mà không cần bất kỳ công cụ nào. Ngoài ra, nó có thể hoạt động trong mọi điều kiện và rất bền bỉ.
Súng máy Kalashnikov cũng có thể được lắp ráp trong hầu hết mọi điều kiện khí hậu. Nhìn chung, hầu hết các loại súng ngắn, súng trường và vũ khí tự động nổi tiếng của Nga đều rất đơn giản trong việc lắp ráp và bảo trì.
Nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú và kỹ nghệ khoa học
Nga đã tập trung phát triển khoa học công nghệ đi cùng với lĩnh vực vũ khí.
Nga luôn được biết đến là một vùng đất có nhiều tài nguyên, bao gồm cả quặng sắt. Ngay từ thế kỷ 17, thương gia người Hà Lan Andrew Vinius đã quyết định từ bỏ công việc kinh doanh nông nghiệp của mình để theo đuổi việc sản xuất quặng sắt từ các mỏ nằm ở Tula, thị trấn mà sau này phát triển thành nơi sản xuất vũ khí lớn nhất của Nga.
Quặng sắt được tìm thấy ở miền trung nước Nga và Siberia cho phép sản xuất số lượng lớn vũ khí. Vào thế kỷ 18, Nga đã trở thành nhà xuất khẩu kim loại đen hàng đầu thế giới.
Sau này, nhiều ngành công nghiệp khác trở nên thiết yếu cho sản xuất vũ khí như hóa học, vật lý, đạn đạo học, nghiên cứu về chất nổ v.v ... Nga (và sau này là Liên Xô), với thế mạnh về khoa học của mình, đã phát triển các lĩnh vực công nghiệp này song song với sản xuất vũ khí.
Trong thế kỷ 20, các nguồn lực khoa học hàng đầu của đất nước đã được tập trung cho việc phát triển các vũ khí mạnh nhất và nguy hiểm nhất trên thế giới - đặc biệt là trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh.
Công cụ chính trị
Vũ khí Liên Xô rất phổ biến trong khối các nước xã hội chủ nghĩa.
Chiến tranh Lạnh có tác động lớn đến thương mại vũ khí thế giới. Bắt đầu từ những năm 1950, Liên Xô đã bán vũ khí cho nhiều quốc gia, nổi bật nhất là các quốc gia trong Hiệp ước Warsaw.
Ấn Độ và Trung Quốc vẫn là các nhà nhập khẩu vũ khí hàng đầu của Nga. Điều này cũng xuất phát một phần từ việc Liên Xô và Trung Quốc là hai quốc gia có cùng hệ tư tưởng xã hội chủ nghĩa.
Ngoài ra, đối với Ấn Độ (cũng như Trung Quốc) các tuyến thương mại nội địa dẫn tới Liên Xô thuận lợi hơn so với giao dịch ở nước ngoài, ví dụ như Mỹ.
Bất kỳ quốc gia nào trong số này mua tàu chiến, tàu ngầm, máy bay chiến đấu và hệ thống phòng không, sẽ luôn có thêm hợp đồng với các nhà máy quân sự Nga trong việc sửa chữa và thay thế phụ tùng; cũng như hợp đồng với các trường quân sự Nga để mời nhân viên đào tạo. Vì vậy, mối quan hệ với giữa các bên ngày càng trở nên gần gũi hơn.
Bên cạnh đó, vũ khí còn được cung cấp miễn phí như một động thái ủng hộ trực tiếp cho các quốc gia bạn bè. Trong quá khứ, các quốc gia xã hội chủ nghĩa luôn được nhận các khoản vay và viện trợ vũ khí từ Liên Xô. Điều này càng khiến cho vũ khí của Nga trở nên phổ biến hơn.
Ngay cả sau khi Liên Xô sụp đổ, mối quan hệ thương mại lâu đời giữa các quốc gia vẫn tiếp tục. Cùng với đó, hoạt động đào tạo và tư vấn của các kỹ sư và thợ chế tạo súng Liên Xô cho các kỹ sư nước sở tại mua vũ khí vẫn tiếp diễn.
Điều này tạo ra một mạng lưới các quốc gia quen với vũ khí của Liên Xô, từ đó khuyến khích họ tiếp tục giao thương với Nga sau này.