Khả năng ông Donald Trump trở thành ứng cử viên chính thức của Đảng Cộng hòa ra tranh cử tổng thống Mỹ vào tháng 11 năm nay gần như đã chắc chắn.
Cựu tổng thống Mỹ nắm chắc cơ hội với những chiến thắng sớm đầy thuyết phục ở bang Iowa và New Hampshire. Nhiều ứng viên đã rút khỏi cuộc đua và hiện ông Trump chỉ còn một đối thủ là cựu Đại sứ Mỹ tại Liên Hợp Quốc Nikky Haley.
Dù vậy, ông Trump đang phải đối mặt với 4 vụ truy tố hình sự gồm vụ án “dùng tiền bịt miệng” ở New York, vụ truy tố can thiệp bầu cử năm 2020 mà ông đã thua đối thủ Joe Biden, vụ kiện tài liệu mật và vụ kiện lật ngược kết quả bầu cử bang Georgia. Những vụ việc này có thể làm phức tạp thêm nỗ lực tranh cử lần thứ ba của ông.
Ông Trump phát biểu sau chiến thắng trong cuộc bầu cử sơ bộ ở New Hampshire ngày 23/1/2923. Ảnh: AP
Theo các chuyên gia, hiến pháp Mỹ vẫn cho phép ông Trump tranh cử tổng thống cho dù ông bị kết án. Nhưng nếu bị phán quyết có tội, điều đó có thể ảnh hưởng đến khả năng vận động tranh cử của ông Trump và dẫn đến những kịch bản chưa từng xảy ra trong lịch sử Mỹ.
“Việc ứng cử viên của một đảng lớn, người nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ trong các cuộc thăm dò dư luận, có thể phải đối mặt với các vụ truy tố hình sự, là điều chưa từng xảy ra. Việc người đó bị xét xử, thậm chí bị kết án trong giai đoạn bầu cử sơ bộ cũng chưa từng có tiền lệ”, Craig Green, giáo sư luật tại Đại học Temple cho biết.
Liệu ông Trump có phải vận động tranh cử từ phòng giam? Việc bị kết án có khiến ông bỏ cuộc? Và liệu các phiên tòa hình sự có ảnh hưởng đến khả năng thắng cử của ông hay không?
Khả năng tranh cử dù bị kết án
Theo ông Aziz Huq, giáo sư luật tại Đại học Chicago, không có điều khoản nào trong Hiến pháp Mỹ cấm người bị kết án tranh cử. Tuy nhiên, một số nhóm dân quyền đã tìm cách loại ông Trump bằng cách viện dẫn một điều khoản ít được biết đến trong Hiến pháp.
Mục 3 của Tu chính án 14 quy định các quan chức từng tuyên thệ tuân thủ Hiến pháp Mỹ sẽ không đủ tư cách giữ chức vụ trong tương lai nếu họ “tham gia nổi dậy” hoặc đã “hỗ trợ” những người nổi dậy.
Bang Colorado và Maine đã viện dẫn điều khoản nổi dậy để loại tên ông Trump khỏi các lá phiếu sơ bộ.
Trong lịch sử Mỹ, đã từng có các cá nhân bị kết án vẫn tranh cử tổng thống. Năm 1920, ứng cử viên Đảng Xã hội Eugene Debs vận động tranh cử tổng thống từ một nhà tù liên bang ở Georgia. Bị buộc tội gây rối và vi phạm Đạo luật Gián điệp, Eugene Debs bị kết án 10 năm tù. Trong cuộc bầu cử năm đó, ông nhận được gần một triệu phiếu bầu.
Lyndon LaRouche Jr cũng tranh cử tổng thống vào năm 1992 từ nhà tù liên bang, nơi ông đang thụ án vì tội âm mưu và gian lận qua thư.
Tuy nhiên, ông Huq, giáo sư Đại học Chicago, cho biết những cá nhân có tiền án vẫn tranh cử tổng thống trong lịch sử đều không phải là những ứng cử viên có khả năng giành chiến thắng.
Kịch bản ông Trump tranh cử từ nhà giam?
Các phiên tòa có thể khiến ông Trump đau đầu về lịch trình. Tuy nhiên, mọi thứ đều phụ thuộc vào thời điểm các thủ tục tố tụng được tiến hành. Nhóm pháp lý của ông Trump đã đệ trình nhiều kiến nghị để trì hoãn các vụ kiện hoặc bác bỏ hoàn toàn các cáo buộc chống lại ông.
Frank Bowman, giáo sư danh dự tại Trường của Pháp luật của Đại học Missouri, cho biết: “Chúng tôi không biết vụ án hình sự nào - nếu có - có thể được đưa ra xét xử trước tháng 11/2023 vì một số thủ tục phúc thẩm có thể ngăn chặn hoặc trì hoãn chúng”.
Kịch bản ông Trump tranh cử vào Nhà Trắng từ phòng giam rất khó xảy ra. Theo giáo sư Bowman tại Đại học Missouri, cho dù ông Trump bị kết án trước tháng 11, sẽ “luôn luôn có một khoảng thời gian trước khi tuyên án”.
Đội ngũ pháp lý của ông Trump cũng gần như chắc chắn sẽ kháng cáo và điều này sẽ làm trì hoãn khả năng ông phải ngồi tù.
Đơn kháng cáo đã làm trì hoãn ít nhất một vụ kiện nhằm vào ông Trump. Tuần trước, Thẩm phán quận Tanya Chutkan đã hoãn việc tiến hành vụ kiện can thiệp bầu cử của ông Trump ở Washington DC. Phiên tòa ban đầu dự kiến diễn ra vào ngày 4/3, nhưng lịch trình mới vẫn chưa được ấn định.
Trong khi đó, vụ kiện dùng tiền bịt miệng ở New York dự kiến bắt đầu vào ngày 25/3 cũng có thể bị lùi lại.
Sự ủng hộ của cư tri có thể thay đổi
Một cuộc thăm dò dư luận của New York Times và Siena College vào tháng 12/2023 cho thấy 62% cử tri sơ bộ của Đảng Cộng hòa tin rằng ông Trump vẫn có thể là ứng cử viên chính thức của đảng này kể cả khi ông bị kết tội.
Theo kết quả thăm dò của Washington Post vào cùng thời điểm, 54% cử tri sơ bộ của Đảng Cộng hòa ở New Hampshire cho rằng ông Trump vẫn đủ khả năng đảm nhận chức vụ tổng thống nếu bị kết tội. Con số này đã tăng lên 87% trong cuộc thăm dò vào tháng trước.
Phần lớn những người ủng hộ vẫn đứng về phía ông Donald Trump bất chấp 4 vụ truy tố hình sự mà cựu Tổng thống chỉ trích là “cuộc săn phù thủy” có động cơ chính trị.
Tuy nhiên, ông Green, giáo sư luật Đại học Temple cho rằng, sự ủng hộ của cử tri có thể thay đổi khi ngày bầu cử càng đến gần.
Một cuộc thăm dò vào tháng 1/2024 của Morning Consult và Bloomberg cho thấy 53% cử tri ở các bang chiến trường quan trọng sẽ không bỏ phiếu cho cựu tổng thống nếu ông bị kết án. 55% cho biết họ sẽ không bỏ phiếu cho Trump nếu ông phải ngồi tù.
Geoff Kabaservice, Phó chủ tịch phụ trách các vấn đề chính trị tại Trung tâm Niskanen, một tổ chức tư vấn trung hữu ở Washington DC, cho biết, chỉ riêng việc phải ra hầu tòa trong chiến dịch tranh cử cũng có thể ảnh hưởng đến ông Trump.
Trong các cuộc bầu cử sơ bộ của Đảng Cộng hòa, ông Trump đã tận dụng những rắc rối pháp lý của mình để kích động sự ủng hộ của các cử tri trung thành. Ông Trump thậm chí còn xuất hiện trong các vụ án dân sự mà sự hiện diện của ông là không cần thiết. Động thái này được cho là một chiến thuật tranh cử của cựu Tổng thống.
Theo ông Kabaservice, ông Trump đã sử dụng các vụ kiện để cáo buộc đảng Dân chủ “đang làm mọi cách để ngăn ông trở thành tổng thống một lần nữa”.
Mặc dù chiến lược này có thể hiệu quả với những người ủng hộ phong trào MAGA (Make America Great Again – Làm cho nước Mỹ vĩ đại trở lại) của ông Trump, nhưng nó sẽ không thu hút được những cử tri ôn hòa của đảng Cộng hòa.
“Vấn đề cơ bản đối với ông Trump và Đảng Cộng hòa là những gì có hiệu quả với nhóm cử tri ủng hộ MAGA không thực sự phát huy tác dụng với những nhóm cử tri khác”, ông ông Kabaservice nhận định.