Bụi, ruồi, mùi hôi, nước bẩn, là những từ mà nhiều hộ dân, sống ở xã Thái Mỹ và xã Phước Hiệp (huyện Củ Chi, TPHCM), miêu tả về cuộc sống thường ngày của họ. Người dân cho biết, mọi chuyện bắt đầu từ khi khu vực mà họ sinh sống được chọn làm khu liên hợp xử lý chất thải rắn Tây Bắc. Khu này có diện tích 687ha, gồm 2 doanh nghiệp là Công ty CP Đầu tư Phát triển Tâm Sinh Nghĩa và Công ty CP Vietstar.
Theo ghi nhận của phóng viên, khu vực ngay phía sau bãi rác, dọc Kênh 18 (xã Thái Mỹ) là nơi hứng chịu nhiều mùi hôi nhất. Thông tin từ UBND huyện Củ Chi, mặc dù chỉ có xã Thái Mỹ và Phước Hiệp là 2 địa phương bao quanh khu vực xử lý rác, nhưng lại có đến 7 xã và thị trấn Củ Chi (huyện Củ Chi) ghi nhận có hộ dân bị ảnh hưởng bởi mùi hôi, đất đai ô nhiễm và nước sinh hoạt.
Từ vườn nhà bà Năm (bên cạnh kênh 18, xã Thái Mỹ, Củ Chi) có thể thấy rõ “núi” rác cách đó chưa đầy 50m, được che phủ bằng những tấm bạt HDPE. Nước từ kênh chạy quanh nhà có màu đen và mùi hôi thối. “Các con kênh từng rất sạch, người dân còn rửa rau, nấu ăn, giặt giũ, tắm gội bằng chính nước lấy từ kênh”, bà Năm chia sẻ.
Chỉ tay vào cánh cửa, vật dụng duy nhất dùng để ngăn không khí ô nhiễm vào phòng ngủ, bà Năm ngán ngẩm, nói: “Mới dọn, chà rửa mà giờ lại đóng đầy bụi”.
Ông Năm, chồng bà Năm dẫn PV ra sau khu vườn cạnh bãi rác và bày tỏ: “Gió lên là hôi. Ngày nào cũng hôi. Ngửi riết không cần ăn cơm luôn!”. Ông Năm cho hay, trước đây, quanh nhà là những bãi cỏ xanh ngắt nên ông thường đến đó để cắt cỏ cho bò. Tuy nhiên, những năm gần đây ông phải tìm cỏ ở nơi khác hoặc mua rơm, rạ cho đàn bò.
Phía bên trong căn nhà của ông Năm, nhiều vật dụng bám đầy bụi mịn. Trong ảnh, lớp bụi mịn bám chặt trên chiếc tủ lạnh nhà ông Năm.
Căn bếp nhà ông Năm cũng phủ đầy bụi. Ông Năm cho biết, mấy năm nay bị một số bệnh đường hô hấp, và ông cũng không lấy làm ngạc nhiên vì biết rõ môi trường mình đang ở ô nhiễm như thế nào.
Dùng tay cào mạnh vẫn không thể làm tróc lớp bụi mịn bám trên đồ dùng, vật dụng trong gia đình.
Theo người dân, ở khu vực vực này ăn uống không "dạn miệng", muốn ăn hay uống gì đều phải mua từ ngoài vào, hạn chế nấu nướng.
Khu vườn cây và bãi rác chỉ được ngăn cách bằng một bờ đất và có thể nhận thấy trạng thái khác biệt ở hai bên bờ đất.
Theo một số hộ dân, phần đất của người dân ở rìa bãi rác bị trồi lên tầm 2m do áp lực từ trọng lượng của bãi rác chèn ép tạo thành những con dốc.
Ông L. có nhà nằm sát Kênh 18 (xã Phước Hiệp, huyện Củ Chi, TPHCM). Từ nhà ông L. có thể thấy được “núi” rác cao của khu liên hợp xử lý chất thải rắn Tây Bắc. Nhiều năm qua, 5 người con và cháu cháu nội của ông đã bỏ đi nơi khác ở do không chịu được ô nhiễm.
Bà R. (kênh 19, xã Thái Mỹ, Củ Chi) cho hay, kể từ khi có bãi rác, bèo trong nguồn nước xuất hiện ngày càng nhiều, tràn vào đồng ruộng, trong khi nguồn nước bị ô nhiễm nên bà đã phải bỏ hoang. Theo bà R., khu vực này còn chịu ảnh hưởng ít so với các hộ dân sống từ khu Kênh 18 trở lên.
Theo “khảo sát về tác động mùi hôi từ khu liên hợp xử lý chất thải rắn Tây Bắc” của UBND huyện Củ Chi, có đến 244 hộ dân bị ảnh hưởng từ mùi hôi thối của rác thải, đất đai bị ô nhiễm,…
Trong đó, các địa phương bị ảnh hưởng có thể kể đến như xã Phước Hiệp, Thái Mỹ. Thậm chí, có thời điểm người dân tại các khu vực như xã Tân An Hội, Phước Vĩnh An, Phước Thạnh, Trung Lập Thượng, thị trấn Củ Chi cũng bị ảnh hưởng tương tự.
Năm 2003, dự án bồi thường, giải tỏa để trồng cây xanh cách ly Khu liên hợp xử lý chất thải rắn Tây Bắc giai đoạn 1 được UBND TPHCM phê duyệt.
Đến năm 2009, UBND TPHCM tiếp tục chấp thuận chủ trương dự án giải phóng mặt bằng, tái định cư và trồng cây xanh cách ly giai đoạn 2.
Theo chủ trương này, khu xử lý rác sẽ được tạo quỹ đất, trồng cây xanh ngăn cách với khu vực xung quanh. Dự án nằm trên địa bàn xã Phước Hiệp và Thái Mỹ, do Ban Quản lý các khu liên hợp xử lý rác thải thành phố (thuộc Sở TN&MT) làm chủ đầu tư.
Tuy nhiên, đến nay, dự án này vẫn còn nằm trên giấy. Người dân sống trong cảnh chờ đợi những hàng cây xanh “cứu” họ khỏi bầu không khí độc hại này.
Trong năm 2023, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã tổ chức kiểm tra và ra quyết định xử phạt vi phạm hành chính về bảo vệ môi trường đối với Công ty Vietstar và Công ty Tâm Sinh Nghĩa. Hiện nay, Sở TN&MT đang phối hợp kiểm tra các biện pháp khắc phục vi phạm của 2 đơn vị này.
Trước đó, năm 2019, 2 công ty trên đều khởi công dự án nhà máy đốt rác phát điện nhưng đến nay dự án vẫn nằm trên giấy. Phương thức xử lý rác vẫn theo hình thức lạc hậu khiến cuộc sống người dân bị ảnh hưởng.