Tin đồn lãnh đạo Liên Xô bị ám sát
Một sự cố xảy ra bất ngờ khi chương trình trực tiếp trên truyền hình bị ngắt quãng tới 1 giờ đồng hồ. Khi phát sóng trở lại là lễ trao giải thưởng, nhưng bầu không khí lúc này đã trở nên căng thẳng một cách bất thường. Điều bất ngờ là Tổng bí thư đảng Cộng sản Liên Xô Leonid Brezhnev, người trao giải chính cho các phi hành gia, đã không còn xuất hiện.
Tin đồn lan truyền khắp thủ đô Moscow ngày hôm đó nói rằng ông Brezhnev đã thiệt mạng trong vụ ám sát tại Điện Kremlin.
Lãnh đạo Liên Xô Brezhnev (Ảnh: Bundearchiv)
Sự thực là, một loạt tiếng súng đã nổ ngay khi đoàn xe chở các quan chức chính phủ Liên Xô, được hộ tống bởi một đội xe mô-tô, tiến vào cổng Tháp Borovitskaya của Điện Kremlin. Một người đàn ông mặc cảnh phục, tay cầm hai khẩu súng, nã đạn liên tiếp vào chiếc ô tô thứ hai trong đoàn mà bỏ qua chiếc xe đầu tiên.
Khi kẻ nổ súng bị lực lượng cảnh vệ Điện Kremlin vô hiệu hóa, tên này đã bắn được 16 phát đạn. Chiếc xe bị xả súng chở 5 phi hành gia Liên Xô, trong đó Georgy Beregovoy là người có diện mạo tương đối giống Brezhnev. Beregovoy cùng một phi hành gia khác, Andrian Nikolaev bị thương, còn người tài xế đã tử vong.
Còn về Brezhnev, ông không có mặt trên chiếc xe bị xả súng và chỉ bị va đầu vào thành xe, trầy xước nhẹ.
Sát thủ "may mắn" đột nhập Điện Kremlin?
Thủ phạm vụ xả súng ngày 22/1/1969 là Viktor Ilyin, sĩ quan mang hàm trung úy trong quân đội Liên Xô. Ilyin không bị tử hình sau vụ việc và hiện vẫn còn sống.
Tư liệu của tờ People's Daily (Trung Quốc) ghi lại nói rằng ngoại trừ màn nổ súng cuối cùng, mọi giai đoạn trong hành động của Ilyin đều diễn ra hết sức dễ dàng. Hàng chục năm sau sự cố này, các tài liệu được giải mật đã tìm ra đáp án cho sự "may mắn" của thủ phạm. Đó là "dã tâm" của một số thành viên trong Ủy ban an ninh quốc gia Liên Xô (KGB).
Theo đó, Brezhnev hiểu rõ vai trò của cựu Chủ tịch KGB Vladimir Semichastny trong việc khiến cựu lãnh đạo Liên Xô Nikita Khrushchev phải "nghỉ hưu" hồi năm 1964 nên đã cài thân tín của mình là Semyon Sviqun vào làm Phó chủ tịch cơ quan tình báo này, nhằm giám sát Chủ tịch Yuri Andropov.
Brezhnev và Sviqun từng làm việc chung ở Moldova, đồng thời là anh em đồng hao khi kết hôn với hai chị em ruột.
Ngay từ đầu, Andropov - người sau này trở thành lãnh đạo Liên Xô - đã biết về vai trò của Sviqun trong KGB. Giữa hai ông thường xuyên nảy sinh mâu thuẫn.
Hình ảnh hiện trường vụ xả súng ngày 22/1/1969 và ảnh thủ phạm Viktor Ilyin (Ảnh từ video tư liệu của hãng RT)
Ngày 21/1/1969, Sviqun nhận được 3 bức điện mật. Nội dung các bức điện cho thấy Viktor Ilyin đã mất tích cùng hai khẩu súng lục Makarov và 4 băng đạn, đồng thời người này có động cơ mưu sát các lãnh đạo Liên Xô. Bức mật điện cuối cùng được gửi cho Sviqun lúc 22h47 phút ngày 21/1, tức 14 tiếng đồng hồ trước khi vụ xả súng xảy ra.
Semyon Sviqun đã quyết định lợi dụng 3 bức điện mật để hạ bệ cấp trên của mình, Chủ tịch KGB Andropov.
Sáng ngày 22/1, người cậu ruột của Viktor Ilyin tìm đến cơ sở KGB địa phương để yêu cầu điều tra khi phát hiện cháu trai mình biến mất cùng bộ cảnh phục của ông. Để tỏ ra là đang khẩn trương điều tra sự việc, Sviqun đã lệnh cho đội cảnh vệ Điện Kremlin cùng cậu của Ilyin tìm kiếm trên các con phố Moscow.
Andropov hóa giải nguy cơ
Trước khi lên xe ngày 22/1, Brezhnev đã nhận điện thoại của Sviqun. Nhưng Sviqun không báo cáo cụ thể vụ việc Ilyin mà chỉ nói rằng tình hình khẩn cấp và đề nghị Brezhnev ngồi lên chiếc xe ô tô thứ ba trong đoàn.
Thông tin này hé lộ Semyon Sviqun đã biết rõ mục tiêu của Ilyin chính là lãnh đạo Liên Xô, và ông ta tính toán để "gài bẫy" thủ phạm nã đạn vào chiếc xe thứ hai chở phi hành gia Beregovoy có bề ngoài khá giống Brezhnev, mục đích là sau sự việc sẽ truy cứu trách nhiệm của Andropov.
Sự cấp bách về thời gian gây ra một cách cố ý khiến Andropov không thể chỉ đạo KGB đưa ra phản ứng hiệu quả. Nhưng kinh nghiệm "lão làng" khiến ông khẳng định Ilyin tới Moscow để thực hiện âm mưu khủng bố, và cấp phó của mình sẽ lợi dụng tình huống này.
Andropov gấp rút hành động bằng cách ra lệnh tăng cường cảnh vệ ở Điện Kremlin cùng hai cửa lớn thông về Kremlin là Tháp Borovitskaya và Spasskaya. Sau đó ông gọi điện cho Chủ tịch Ủy ban phát thanh truyền hình quốc gia, chỉ thị phần tường thuật trực tiếp trên truyền hình phải liên tục cập nhật thông tin về đoàn xe của Brezhnev và "tung tin hỏa mù" rằng Brezhnev ngồi trên chiếc ô tô thứ hai.
Viktor Ilyin hiện nay (Ảnh: Lev Romanov/RBTH)
Trước khi Viktor Ilyin bóp cò ít phút, hành động cuối cùng của Andropov là gọi điện vào xe của Brezhnev để yêu cầu nhà lãnh đạo này ngay lập tức xuống xe và đổi sang ngồi chiếc xe cuối cùng của đoàn - chiếc xe thứ năm.
Sau khi 16 phát đạn của Ilyin trôi qua, chiếc xe chở Brezhnev phóng thẳng vào bên trong Điện Kremlin. Do Brezhnev bị thương ở mí mắt, nghi thức trao giải thưởng cho các phi hành gia được chuyển sang do Nikolai Podgorny, Chủ tịch Đoàn chủ tịch Xô Viết tối cao của Liên Xô, thực hiện.
Để đề phòng sự cố 22/1 tái diễn, các lãnh đạo Liên Xô là Brezhnev, Podgorny và Thủ tướng Alexei Kosygin không bao giờ ngồi chung trên một ô tô hoặc máy bay nữa.